به گزرش خبرنگر گروه فرهنگ وجامعه خبرگزاری علم وفناوری EDHA، امامان معصوم علیه السلام از نظر داشتن صفات عالی انسانی و از جمله مکارم اخلاق در حد اعلای کمال هستند. سجایا و مکارم اخلاقی امامان معصوم از والاترین منبع اخلاق سرچشمه گرفته است. آنان اخلاق نیک را از جد گرامیشان پیامبر اسلام (ص) به ارث برده اند و آیینه تمام نمای رسول خدا (ص) هستند. فضایل و مکارم اخلاقی امام جواد (ع) به گونه ای بود که همگی حتی مخالفان و دشمنان بدان اعتراف کرده و با دیدن آن خصال برجسته ناخودآگاه مجذوب آن وجود الهی شده، زبان به مدح و ستایش می گشودند.
آخرین روز ماه ذی القعده سالروز شهادت حضرت امام محمدتقی (ع) امام نهم شیعیان است. امامی که به جود و بخشش شهره بوده و «جواد» لقب گرفتند و از این حیث که در سن کودکی به مقام والای امامت نایل شدند و در عنفوان جوانی به شهادت رسیدند دربین ستارگان آسمان امامت درخشندگی خاصی دارند.
تولد و دوری از پدر در دوران کودکی
حضرت ابوجعفر محمد بن علی جوادالایمه (علیه السلام) نهمین امام شیعیان و فرزند حضرت امام رضا (ع) است. آن حضرت در دهم ماه رجب و به روایتی در 19 رمضان المبارک سال 195 هجری قمری در مدینه منوره به دنیا آمد.
در بزرگوارشان حضرت امام علی ابن موسی الرضا (علیه آلاف تحیه و الثناء) و مادر گرامیشان بانویی پرهیزکار به نام سبیکه می باشد که امام رضا (ع) وی را خیزران نامید. سبیکه از اهالی نوبه در سرزمین مصر و از خاندان قبطیه همسر رسول خدا (ص) بود. امام نهم شیعیان (ع) مانند جده اش فاطمه زهرا (س)، زندگانی کوتاه و عمری سراسر رنج و مظلومیت داشت و نهایتاً در آخر ماه ذی القعده سال 220 هجری قمری در سن 25 سالگی به شهادت رسید.
امام محمد تقی (ع) همچنین به باب الحوایج شهرت دارد. جواد (بخشنده) و تقی (پرهیزگار) مشهورترین القاب آن حضرت (ع)، و رضی و متقی از دیگر القاب ایشان است. امام جواد (ع) هنگام شهادت جانگداز پدر ارجمندش حضرت امام رضا (ع) در اواخر ماه صفر سال 203 هجری قمری، 8 ساله بود که مقام امامت به ایشان انتقال یافت.
دوران 17 ساله امامت حضرت جوادالایمه (ع) با حکومت مامون و معتصم خلفای جنایتکار عباسی، همزمان بود.
یکی از همسران امام جواد (ع) ام الفضل دختر مامون عباسی بود که از وی فرزندی نداشت. زوجه دیگر آن حضرت (ع) هم سمانه مغربیه و مشهور به ام ولد بود. حضرت جوادالایمه (ع) دارای 4 فرزند پسر و 4 دختر به اسامی حضرت ابوالحسن امام علی النقی الهادی (ع)، ابواحمد موسی مبرقع، ابواحمد حسین، ابوموسی عمران، فاطمه، خدیجه، ام کلثوم و حکیمه بودند.
هنگامی که امام رضا (ع) در سال 200 هجری قمری، به دعوت و اجبار مامون عباسی از مدینه به طوس (خراسان) رفت، فرزند خردسالش امام جواد (ع) که شش سال بیشتر نداشت و مانند دیگر افراد خانواده آن حضرت (ع) در مدینه ماند، جانشین ایشان در این شهر بود. حضرت ثامن الحجج (ع) در این سفر، هیچ یک از اعضای خانواده خود را به همراه نبرد و در آنجا تنها زندگی می کرد.
وقتی امام هشتم (ع) به دست مامون به شهادت رسید، امام جواد (ع) به قدرت خداوند در طوس حاضر شد و آن حضرت را غسل داد و کفن کرد و بر بدن پدر نماز خواند و خاندانش را از شهادت امام (ع) آگاه کرد؛ و دستور داد مهیای عزاداری شوند. قرض های پدرش را پرداخت و در آن سن کودکی وظیفه و مسیولیت امامت را عهده دار شد.
البته در برخی اسناد تاریخی هم آمده است که امام جواد (ع) علاوه بر این، در سال 202 هجری قمری نیز برای دیدار پدر بزرگوار خود در زمانی که ولیعهد مامون بودند، به طوس (مرو) رفت و سپس به مدینه بازگشت.
حیله مامون برای مقابله با امام جواد (ع)
مامون عباسی، سیاست و رفتار پدرش هارون الرشید برای کنترل امام موسی کاظم (ع)، که آن حضرت (ع) را به بغداد آورده و زندانی کرده بود، را با امام رضا (ع) در پیش گرفت، ولی با ظاهری آراسته و فریبکارانه می کوشید که نه تنها در ظاهر امر، مساله زندان و مانند آن در کار نباشد، بلکه با برخورد دوستانه، چنین تبلیغ شود که او علاقه و محبت ویژه ای نیز به ایشان دارد.
امام جواد (ع) بخش عمده زندگی خود را همزمان با مامون خلیفه دوروی عباسی گذراند. او با مکر و حیله های فراوان سعی داشت امام (ع) را از مقام قدسی پایین آورده و به زر، زیور و فساد خلافت بیالاید و روش خود را که در مورد امام رضا علیه السلام به سنگ خورده بود، در مورد امام جواد علیه السلام به هدف برساند.
مامون در سال 204 هجری قمری و بعد از شهادت حضرت ثامن الحجج (ع) به بغداد بازگشت. او که به مقام و کمالات معنوی وعلمی و فضایل اخلاقی و انسانی امام محمد تقی (ع) آگاهی داشت آن حضرت را به مرکز خلافت احضار کرد تا علاوه بر نظارت مستقیم بر ایشان به اهداف خود جامه عمل بپوشاند. مامون در راستای اجرای مقاصد خود، دخترش را به عقد امام درآورد و سعی کرد مجلس باشکوه و با اسراف و ریخت و پاش های فراوان به راه اندازد به طوری که هم امام را در ان سهیم جلوه دهد و هم توجه آن حضرت را به مظاهر دنیوی جلب کند ولی امام (ع) با برخورد عفیفانه خود او را ناکام ساخت.
شبهه امامت در دوران کودکی
حجت الاسلام رسول جعفریان کارشناس تاریخ اسلام درباره شرایط به امات رسیدت حضرت امام محمد تقی (ع) می گوید: وقتی امام رضا (ع) به شهادت رسیدند، شیعیان آن حضرت به علت اینکه تنها فرزند ایشان بـیش از هـشت یا نه سال نداشتند، در نگرانی و اضطراب عمیقی فرو رفتند. بـه نوشته برخی مورخان، در این جریان شیعیان به حیرت افتادند و میان آنان اختلاف پدید آمد. شیعیان دیگر شهر ها نـیز مـتحیر شـدند. به همین جهت گروهی از آنان در منزل عبدالرحمان بن حجاج گـرد آمـدند و ضجه و ناله سردادند.
وی می افزاید: این مشکل برای شیعیان که مهم ترین رکن ایمان را اطاعت از امام معصوم می دانند و در مسایل و مشکلات فقهی و دینی خود به ایشان رجـوع مـی کردند، از اهـمیت زیادی برخوردار بوده است و نمی توانست همچنان حل نشده باقی بماند. البته برای شیعیان مسلم بود که امـام رضـا (ع) فـرزند خود، امام جواد (ع)، را به جانشینی برگزیده اند، ولی مشکل ناشی از خردسالی آن حضرت، آنان را وامی داشت تـا بـرای اطمینان خاطر به کاوش و جست وجوی بیشتری بپردازند.
در میان متونی که دربـاره جـانشینی امام جواد (ع) از حضرت رضا (ع) برجای مانده، به ویژه خاطرنشان شده است که امام رضا (ع) فرزند خـردسالشان، امـام جواد (ع)، را به جانشینی خود تعیین فرموده اند و با اینکه هنوز فرصت زیادی برای ایـن کـار وجـود داشته است، به جانشینی او اصرار داشته اند، تا آنجا که در برابر اشاره برخی اصحاب به سـن انـدک امام جواد (ع)، با اشاره به نبوت حضرت عیسی (ع) در دوران شیرخوارگی، فرمودند: «سـن عـیسی هـنگامی که نبوت به وی اعطا شد، کمتر از سن فرزند من بوده است.»
تلاش خلیفه عباسی برای کنترل امام جواد (ع)
مامون که نتوانسته بود قداست امام را خدشه دار کند و تمام اقداماتش را ناکام می دید. تصمیم به قتل آن حضرت گرفت و شبی در حال مستی بر او حمله کرد ولی امام (ع) به طور معجزه آسایی نجات یافت.
امام جواد از کسانی که با ظالمان و حاکمان ستمگر همراه بودند، تنفر داشت و این تنفر خود را نیز اعلام می کرد و با این که مامون سعی داشت با کشاندن امام (ع) به دستگاه خلافت، آن حضرت را با خود همراه نشان دهد، اما امام (ع) با رد هر گونه همکاری و اظهار علاقه به بازگشت به مدینه اعلام کردند که نه با مامون همراه است و نه از بودن در دستگاه خلیفه راضی. امام جواد (ع) ازدواج با دختر مامون را پذیرفت تا هم خود را از خطر مرگ برهاند و هم موقعیت خوبی برای شیعیان فراهم سازد؛ زیرا با بودن امام (ع) در دربار شیعیان از آزادی بهره مند می شدند.
خلیفه ملعون عباسی از این راه به راحتی می توانست هم امام (ع) را در کنترل خود داشته باشد و هم رفت و آمد و ارتباط و تماس های شیعیان را با آن حضرت (ع) زیر نظر بگیرد. عباسیان و درباریان مامون که از تصمیم وی برای ازدواج دخترش با امام جواد (ع) برآشفتند و او را از آینده این کار برحذر داشتند، زیرا ترس آن را داشتند که پس از مامون، خلافت به خاندان علوی برگردد، چنانکه درباره ولایتعهدی پدرش امام رضا (ع) هم به سختی دچار همین نگرانی شده بودند.
مامون که به گفتار بی اساس آنان اعتقادی نداشت و از کمالات و فضایل معنوی و علمی امام جواد (ع) آگاه بود، در مقابل این برخورد و برای نشان دادن شایستگی آن حضرت (ع)، مجلس بحث و مناظره علمی برپا کرد و امام نهم شیعیان (ع) را به مناظره علمی با یحیی بن اکثم دانشمند دربار عباسی و فقیه بزرگ اهل سنت در آن عصر فراخواند که امام (ع) در این مجلس، به تمامی پرسش ها پاسخ گفت و مقام و موقعیت علمی و هوش و ذکاوت آن حضرت (ع) بر همگان آشکار و اثبات شد. پس از آن مامون دختر خود را به همسری امام جواد (ع) درآورد.
امام جواد (ع) پس از آن و با وجود تکریم و احترام از سوی مامون، تمایلی به زندگی اشرافی و معاشرت با خلیفه عباسی و درباریان نداشت و به دنبال فرصتی بود که از آن محیط خارج شود. حضرت جوادالایمه (ع) پس از چندی به سفر حج رفت و از آنجا به مدینه بازگشت و تا پایان خلافت مامون در سال 220 هجری قمری در آن شهر ماندگار شد. همگان امام جواد (ع) را عالمی بزرگ می دانستند. ایشان انسانی بردبار، نیکو سخن، عابد و بسیار باهوش بود.
ام الفضل همسر امام جواد (ع) که در دربار خلافت پرورش یافته و از زندگی اشرافی برخوردار بود، تحمل زندگی زاهدانه و بی آلایش خاندان عصمت و طهارت (ع) را نداشت و از آغاز ورود به مدینه منوره، بنای ناسازگاری در پیش گرفت و برای بازگشت به بغداد اصرار می کرد.
حتی چند بار در نزد پدرش مامون شکایت و گلایه کرد، اما مامون به شکواییه های دخترش اعتنا نداشت و وی را به زندگی مسالمت آمیز با امام جواد (ع) توصیه می کرد. مامون برای امام محمد تقی (ع) احترام قایل بود و به این که دامادی وی را پذیرفته است، افتخار می کرد.
شهادت مظلومانه امام جواد (ع) در 25 سالگی
پس از مرگ مامون در 17 رجب سال 218 هجری قمری، برادر ناتنی اش معتصم به عنوان جانشین وی و هشتمین خلیفه عباسی، خلافت را در دست گرفت. معتصم عباسی با این که در ظاهر برای امام جواد (ع) احترام قایل بود ولی در باطن نسبت به مقام و منزلت آن حضرت (ع) و شایستگی وی برای رهبری مسلمین رشک می برد و درصدد تحقیر و شهادت ایشان برآمد؛ لذا در اولین سال حکومت خود و برای کنترل و مراقبت بیشتر حضرت جوادالایمه (ع)، ایشان را به بغداد فراخوان و در حقیقت تبعید کرد و آن حضرت (ع) به ناچار به همراه همسر خود ام الفضل مدینه را ترک کرد و به بغداد رفت.
امام نهم شیعیان هنگامی که عازم بغداد شد، فرزند گرامی خود امام علی النقی (ع) را در مدینه جانشین خود کرد. حضرت امام جواد (ع) در طول عمر با برکت و کوتاه مدت خویش، دوبار (در سال های 215 و 220 هجری قمری) به بغداد مسافرت کرد که هر دو بار، مصادف با ماه محرم بود. معتصم به خاطر کینه و دشمنی که نسبت به اهل بیت (ع) و شیعیان آنان داشت، به بهانه هایی، محدودیت های جدیدی برای آنان و بویژه امام جواد (ع) قایل می شد. حضرت باب الحوایج امام محمد تقی (ع) در این سفر، چند ماه بیشتر در بغداد زندگی نکرد و سرانجام در آخر ذی القعده همان سال (220 هجری قمری) و به وسیله زهری که همسرش ام الفضل به تحریک برادرش جعفر بن مامون و به دستور عمویش معتصم عباسی به آن حضرت (ع) خورانید، مسموم گردید و پس از چندی و در حالی که تنها 25 سال از عمر شریفش میگذشت، به شهادت رسید.
پیکر پاک و نورانی امام جواد (ع) در مقابر قریش بغداد، در کنار مرقد مطهر و شریف جد بزرگوارش حضرت باب الحوایج امام موسی بن جعفر الکاظم (ع) که هم اکنون معروف به کاظمین، و ملجاء و پناهگاه عاشقان و شیعیان و ارادتمندان است، مدفون گردید.
امام جواد (ع) در میان 12 امام معصوم (ع) از نظر سنی، زودتر از دیگران به مقام امامت نایل گردید و از نظر سال های عمر، سن پایین تری نسبت به دیگر ایمه بزرگوار (ع) داشت. با این حال ایشان با علمانه م با تدبیر و با بهره گیری از علم و معرفتی وجودی خویشی در شرایط حساس و سرشار از خفقان، سکاندار کشتی امامت شدند. امام جواد(ع) نیز با عبور دادن این کشتی از دریای طوفان زای عصر عباسی آن رابه فرزند خویش سپردند تا با دو واسطه در نهایت به ساحل امن انتظار و امامت حضرت ولیعصر(عج) برسد.
ایمه اطهار (ع) مظهر اسماء الهی در بین مخلوقات هستند و از اسامی خداوند متعال «جواد» است که به معنایی بسیار بخشنده است. این بخشش به نحوی است که منتظر درخواست شخص هم نیستند، بلکه متناسب با نیاز او و بدون درخواست به او عنایت می کنند. این امام جواد مظهر جود و کرم الهی هستند و این جلوه در وجود ایشان تجلی خاصی دارد.
البته در روایتی هست که این نوع عمل را وجود مبارک امام رضا علیه آلاف التحیه و الثنا به امام جواد (ع) سفارش کرده بودند. در روایتی از بزنطی نقل است که امام رضا (ع) نامه ای با این مضمون برای امام جواد (ع) فرستادند: به من خبر رسیده که غلامان و خادمان بیت هرگاه سوار بر مرکب می شوی تا از خانه بیرون بروی تو را از درب کوچک خانه بیرون می برند، این عمل ریشه در بخل آنان دارد تا از جانب تو به احدی خیر نرسد. از تو می خواهم به حقی که به عنوان پدر و امام بر تو دارم، رفت وآمدت جز از درب بزرگ خانه نباشد.
امام رضا (ع) در ادامه نامه خطاب به امام جواد (ع) می فرماید: وقتی سوار می شوی درهم و دینار همراهت باشد، احدی به تو عرض حاجت نکند جز اینکه به او عطا کنی. اگر عموهایت از تو درخواست کردند به آنان ببخشی کمتر از 50 دینار مده، اگر خواستی بیشتر بپردازی اختیارش با توست، و اگر عمه هایت از تو درخواست نمودند کمتر از 25 دینار نپرداز، بیشتر خواستی بپردازی حق با توست، من می خواهم خداوند به تو مقام و مرتبت دهد. انفاق کن و وحشت از تنگدستی و نداری نداشته باش که عنایت کننده ی به تو صاحب عرش است. (کافی: 4/ 43، باب الانفاق، حدیث 5؛ عیون اخبار الرضا: 2/ 8، باب 30، حدیث 20؛ بحار الانوار: 93/ 121، باب 14، حدیث 24).
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "حضرت امام جواد (ع)؛ امامی که در خردسالی به مقام امامت و در جوانی به جایگاه شهادت رسید" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، ممکن است در این موضوع، مطالب مرتبط دیگری هم وجود داشته باشد. برای کشف آن ها، به دنبال دسته بندی های مرتبط بگردید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "حضرت امام جواد (ع)؛ امامی که در خردسالی به مقام امامت و در جوانی به جایگاه شهادت رسید"، کلیک کنید.