خلاصه کتاب گنجینه هنر اسلامی ( نویسنده فیلیپ بامبرو )

کتاب «گنجینه هنر اسلامی» اثر فیلیپ بامبرو، یک منبع مرجع جامع است که به بررسی عمیق و تحلیلی جنبه های مختلف هنر اسلامی می پردازد. این اثر، ریشه ها، سبک ها و نمادهای هنری در تمدن اسلامی را از معماری و خوشنویسی تا سفالگری و نگارگری، با رویکردی مستند و قابل فهم برای عموم، تشریح می کند. این کتاب به عنوان یک گنجینه واقعی، خواننده را با شگفتی ها و زیبایی های هنر اسلامی در طول تاریخ پرفراز و نشیب آن آشنا می سازد.

هنر اسلامی، فراتر از مجموعه ای از فرم ها و اشکال زیبا، تجلی گاه یک جهان بینی عمیق و یکتاپرستانه است. این هنر در طول قرون متمادی، از اسپانیا تا هند، نه تنها هویت فرهنگی جوامع مسلمان را شکل داده، بلکه تأثیرات شگرفی بر هنر جهانی نیز گذاشته است. با وجود این اهمیت، بسیاری از جنبه های آن برای علاقه مندان عمومی کمتر شناخته شده است. فیلیپ بامبرو در کتاب «گنجینه هنر اسلامی» با رویکردی پژوهش محور و در عین حال روان، این میراث غنی را کالبدشکافی می کند.

هدف اصلی از این مقاله، ارائه یک خلاصه جامع و تحلیلی از محتوای کتاب «گنجینه هنر اسلامی» است تا خوانندگان، به ویژه دانشجویان و پژوهشگران، بتوانند بدون نیاز به مطالعه کامل کتاب، با مهم ترین فصول، ایده ها، تحلیل ها و دستاوردهای هنر اسلامی از دیدگاه بامبرو آشنا شوند. این متن، به تبیین دقیق و مرحله به مرحله موضوعات مطرح شده در کتاب می پردازد و قصد دارد به مرجعی کامل تر و عمیق تر از معرفی های سطحی موجود تبدیل شود.

فیلیپ بامبرو کیست و چرا «گنجینه هنر اسلامی» اثری ماندگار است؟

فیلیپ بامبرو، از جمله نام های شناخته شده در عرصه مطالعات هنر و تمدن اسلامی است که با نگاهی عمیق و پژوهشگرانه، به شناسایی و معرفی گنجینه های این حوزه پرداخته است. تخصص او نه تنها در تاریخ هنر، بلکه در درک ارتباط ناگسستنی هنر اسلامی با ریشه های دینی و فرهنگی آن نهفته است. او با سال ها مطالعه و تحقیق در موزه ها، بناهای تاریخی و مجموعه های هنری سراسر جهان اسلام، توانست اثری خلق کند که دریچه ای تازه به روی فهم هنر این تمدن بگشاید.

کتاب «گنجینه هنر اسلامی» به دلایل متعددی به یک مرجع کلاسیک و ماندگار در زمینه خود تبدیل شده است. جامعیت بی نظیر آن، یکی از مهم ترین ویژگی هاست. بامبرو تنها به یک یا دو شاخه هنری بسنده نمی کند، بلکه تمامی ابعاد هنر اسلامی، از معماری عظیم مساجد و کاخ ها گرفته تا ظرافت های خوشنویسی و نگارگری، و از کاربردی ترین سفال ها تا پیچیده ترین قالی ها را پوشش می دهد. این جامعیت، به خواننده دیدگاهی کلی و در عین حال دقیق از کل اکوسیستم هنر اسلامی ارائه می دهد.

عمق تحلیل، ویژگی برجسته دیگر این کتاب است. بامبرو صرفاً به معرفی آثار هنری نمی پردازد، بلکه به چرایی و چگونگی شکل گیری آن ها، و ارتباطشان با جهان بینی، فلسفه و علوم اسلامی می پردازد. او نشان می دهد که چگونه آموزه های توحیدی اسلام، در اشکال، نقوش و فضاهای هنری تجلی یافته اند. این رویکرد بین رشته ای، به خواننده کمک می کند تا هنر اسلامی را نه فقط به عنوان پدیده ای زیبایی شناختی، بلکه به عنوان بازتابی از یک تمدن غنی و فکری درک کند.

از دیگر ویژگی های برجسته کتاب، زبان ساده و قابل فهم آن است. با وجود ارائه اطلاعات عمیق و فنی، بامبرو از اصطلاحات تخصصی پیچیده که ممکن است خواننده عمومی را دلسرد کند، پرهیز می کند و مفاهیم را به شکلی روشن و روان توضیح می دهد. استفاده از تصاویر متعدد و باکیفیت نیز به درک بهتر و بصری تر موضوعات کمک شایانی می کند. این تصاویر، صرفاً برای زیبایی نیستند، بلکه جزئی جدایی ناپذیر از تحلیل های نویسنده محسوب می شوند و به عنوان مستنداتی بصری، مفاهیم را تقویت می کنند.

نکته تمایز مهمی که بامبرو بر آن تأکید دارد، مفهوم «وحدت در کثرت» در هنر اسلامی است. او نشان می دهد که با وجود تنوع جغرافیایی و تاریخی عظیم، و تفاوت های سبک شناختی بین مناطق مختلف (از شمال آفریقا و اسپانیا گرفته تا خاورمیانه و هند)، یک روح واحد و اصولی مشترک بر تمامی این آثار حکم فرماست. این وحدت نهفته در اصول زیبایی شناسی، ریشه در جهان بینی توحیدی اسلام دارد که تمامی هستی را تجلی گاه وحدانیت الهی می داند. هنر اسلامی، به این ترتیب، نه تنها مجموعه ای از ساخته های بشری است، بلکه انعکاسی از این وحدت متعالی در دنیای مادی است.

خلاصه فصول و محورهای اصلی کتاب «گنجینه هنر اسلامی»

کتاب «گنجینه هنر اسلامی» با یک تقسیم بندی موضوعی دقیق، خواننده را مرحله به مرحله با جنبه های مختلف هنر در جهان اسلام آشنا می کند. این رویکرد، درک جامع و عمیقی از تنوع و وحدت این هنر را فراهم می آورد.

ریشه ها و خاستگاه هنر اسلامی

بامبرو در ابتدا، به بستر تاریخی و فرهنگی ظهور اسلام می پردازد. او توضیح می دهد که چگونه دین اسلام در شبه جزیره عربستان شکل گرفت و با سرعت حیرت انگیزی به بخش های وسیعی از جهان گسترش یافت. این گسترش، تنها یک فتوحات نظامی نبود، بلکه با خود فرهنگ و تمدنی جدید را نیز به ارمغان آورد که هنر، بخش جدایی ناپذیر آن بود.

تأثیر آموزه های قرآنی و سنت نبوی بر شکل گیری هنر اسلامی، محور اصلی این بخش است. بامبرو تأکید می کند که برخلاف برخی تمدن ها که هنرشان بر پایه اساطیر یا شخصیت های الهی متمرکز بود، هنر اسلامی از ابتدا تحت تأثیر توحید و تأکید بر عدم تصویرگری ذات الهی قرار گرفت. این امر سبب شد تا هنرمندان مسلمان به سوی اشکال انتزاعی، هندسی، گیاهی و خوشنویسی سوق یابند که به عنوان جایگزینی برای شمایل نگاری عمل می کردند و در عین حال، به زیبایی های نامحدود کلام الهی اشاره داشتند.

علاوه بر این، کتاب به تأثیر هنر تمدن های پیشین بر هنر نوظهور اسلامی می پردازد. هنر اسلامی از خلاء پدید نیامد؛ بلکه از میراث غنی تمدن های ساسانی در شرق و بیزانس و رومی در غرب بهره برد. بامبرو به تفصیل نشان می دهد که چگونه هنرمندان مسلمان با هوشمندی، عناصر معماری، تزئینی و حتی نقوش را از این تمدن ها اقتباس کرده و با روح اسلامی خود تلفیق نمودند. این فرآیند تلفیق و هضم، به خلق سبکی منحصر به فرد و اصیل منجر شد که هویت خاص خود را داشت، اما ریشه هایی در گذشته پربار انسانی نیز داشت.

معماری اسلامی: نماد ایمان و شکوه

معماری، بی شک برجسته ترین و ماندگارترین شاخه هنر اسلامی است که تجلی گاه ایمان، قدرت و شکوه تمدن اسلامی محسوب می شود. بامبرو عناصر کلیدی معماری اسلامی را به دقت معرفی می کند: مسجد به عنوان هسته اصلی حیات اجتماعی و دینی، گنبد به عنوان نمادی از آسمان و وحدت، ایوان به عنوان فضای واسط و ارتباط دهنده، مناره به عنوان نمادی از دعوت به سوی الهی، محراب به عنوان جهت نمای قبله، و صحن به عنوان فضای اجتماع و آرامش.

کتاب به بررسی سبک های معماری در دوران های مختلف می پردازد و نمونه های شاخصی را از هر دوره معرفی می کند:

• معماری اموی: با نمونه هایی چون مسجد جامع دمشق و قبه الصخره در اورشلیم، که تأثیرات بیزانسی و رومی در آن ها مشهود است.
• معماری عباسی: با تمرکز بر بغداد و سامرا، که به سمت ساختارهای عظیم تر و استفاده از آجر و گچ بری سوق یافت.
• معماری فاطمی: در مصر، با مساجدی چون الازهر و الحاکم، که تزئینات غنی و استفاده از کتیبه های کوفی در آن ها برجسته است.
• معماری سلجوقی و ایوبی: در ایران و سوریه، با ظهور گنبدهای عظیم آجری و توسعه مدارس و کاروانسراها.
• معماری مملوک: در مصر و شام، با شکوه و عظمت تزئینات، سنگ تراشی های پیچیده و استفاده از نقوش هندسی.
• معماری عثمانی: در ترکیه، با شاهکارهایی چون مساجد سینان پاشا، که با گنبدهای عظیم و فضاهای داخلی باز و روشن شناخته می شوند.
• معماری صفوی: در ایران، به ویژه در اصفهان، با مساجد باشکوهی چون مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام، که نمادی از کمال هنر و معماری اسلامی ایرانی هستند.
• معماری گورکانی: در هند، با بناهای بی نظیری چون تاج محل و قلعه سرخ، که تلفیقی از سنت های ایرانی، هندی و اسلامی را به نمایش می گذارند.

بامبرو همچنین به کارکرد نمادین و اجتماعی فضاهای معماری اشاره می کند و توضیح می دهد که چگونه هر جزء معماری، دارای معنایی عمیق تر از کارکرد صرفاً فیزیکی خود است و چگونه این فضاها، نه تنها محل عبادت، بلکه مراکز علم، اجتماع و فرهنگ بوده اند.

«هنر اسلامی نه یک دکوراسیون سطحی، بلکه بیان بصری یک نظام فکری و معنوی است که در آن هر شکل و هر نقش، اشاره ای به حقایق متعالی دارد.»

خوشنویسی: کلام الله و اوج زیبایی خطی

نقش مرکزی خوشنویسی در هنر اسلامی بی بدیل است. بامبرو این هنر را به عنوان «هنر قدسی» معرفی می کند، زیرا ارتباط مستقیمی با کتاب مقدس مسلمانان، یعنی قرآن، دارد. با ممنوعیت تصویرسازی از موجودات زنده در اماکن مذهبی، خوشنویسی به عالی ترین شکل بیان هنری در اسلام تبدیل شد و کلام الهی را به زیباترین شکل بصری به نمایش گذاشت.

کتاب به معرفی انواع خطوط اصلی می پردازد و ویژگی های هر یک را تشریح می کند:

• خط کوفی: قدیمی ترین خط اسلامی، با ساختاری هندسی، زاویه دار و محکم، که اغلب در نسخ اولیه قرآن و کتیبه های بناها به کار می رفت.
• خط نسخ: خطی روان تر و گردتر از کوفی، که به تدریج برای نگارش متون روزمره و بعدها نسخه های قرآن رایج شد.
• خط ثلث: خطی باشکوه و دراماتیک، با پیچ و خم های زیبا و کشیدگی های چشم نواز، که اغلب برای عناوین، سردر مساجد و کتیبه های مهم به کار می رود.
• خط ریحان و محقق: خطوطی نزدیک به ثلث، اما با ظرافت و نظم بیشتر، که در نگارش قرآن های نفیس استفاده می شدند.
• خط دیوانی: خطی منحصر به فرد و پیچیده، که در دوران عثمانی برای نگارش فرمان ها و اسناد رسمی استفاده می شد.
• خط نستعلیق: عروس خطوط اسلامی و اوج خوشنویسی ایرانی، با حرکات سیال، هماهنگ و بسیار زیبا، که عمدتاً برای نگارش اشعار و متون ادبی به کار می رود.
• خط شکسته نستعلیق: نسخه ای تندتر و آزادتر از نستعلیق، که در آن اتصالات بیشتر و فرم ها شکسته می شوند.

بامبرو همچنین به هنر تذهیب و نگارگری مرتبط با متون خوشنویسی شده اشاره می کند. این هنرها، با استفاده از طلا، لاجورد و رنگ های درخشان، به تزیین صفحات قرآن و نسخ خطی می پرداختند و زیبایی بصری کلام را دوچندان می کردند.

هنرهای تزئینی و کاربردی: از سفال تا فلزکاری

هنر اسلامی تنها به معماری و خوشنویسی محدود نمی شود؛ بلکه در تمامی ابعاد زندگی روزمره مسلمانان نفوذ کرده و اشیاء کاربردی را نیز به آثار هنری تبدیل کرده است. بامبرو در این بخش به طیف وسیعی از هنرهای تزئینی و کاربردی می پردازد:

سفالگری و سرامیک

سفالگری در هنر اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار بود. بامبرو به تکنیک های مختلفی چون استفاده از لعاب های رنگی، زرین فام (تکنیکی که در آن لایه ای فلزی روی سفال ایجاد می شد و درخشندگی طلا را به یاد می آورد) و مینایی (رنگ آمیزی چندگانه و پخت در دماهای مختلف) اشاره می کند. مراکز مهم سفالگری مانند ری، کاشان و نیشابور در ایران، و رقعه در سوریه، با تولیدات منحصر به فرد خود شناخته می شوند. نقوش مورد استفاده نیز شامل طرح های گیاهی (اسلیمی و ختایی)، حیوانی، انسانی (با محدودیت کمتر در ظروف غیرمذهبی) و به ویژه نقوش خطی و کتیبه ها بود.

فلزکاری

فلزکاری، شامل ساخت ظروف، جنگ افزارها و جواهرات، نیز از هنرهای برجسته اسلامی بود. تکنیک های کنده کاری، قلم زنی، مرصع کاری (نشانده کاری سنگ های قیمتی) و مشبک کاری (ایجاد طرح های سوراخ دار) در ساخت این آثار به کار می رفت. نمونه های فلزی از دوران سلجوقی و مملوک، به دلیل مهارت بالا و تزئینات غنی، از اهمیت ویژه ای برخوردارند.

نساجی و قالی بافی

اهمیت قالی های شرقی در تاریخ هنر اسلامی غیرقابل انکار است. این قالی ها نه تنها کفپوش بودند، بلکه به عنوان آثار هنری مستقل، نمادی از ثروت، قدرت و هنر به شمار می آمدند. بامبرو به نقش های متنوع فرش ها، از جمله طرح های هندسی پیچیده، اسلیمی و ختایی (نقوش گل و برگ)، و گاهی نقوش حیوانی و انسانی اشاره می کند. پارچه های ابریشمی و زربفت نیز که در لباس ها، پرده ها و روکش ها استفاده می شدند، با طرح ها و رنگ های درخشان، زیبایی بصری بی نظیری را خلق می کردند.

سایر هنرها

کتاب همچنین به هنرهایی چون عاج کاری (در ساخت جعبه های جواهر و لوازم التحریر)، کنده کاری چوب (در ساخت منبرها، درها و سقف ها)، نقاشی روی شیشه و شیشه گری (به ویژه در ساخت چراغ های مساجد و ظروف تزئینی) می پردازد. این هنرها نیز، با جزئیات و ظرافت های خاص خود، نشان دهنده گستردگی و عمق هنر اسلامی در تمامی ابعاد زندگی بودند.

نقاشی و نگارگری: روایتگری بصری در سنت اسلامی

جایگاه نقاشی و نگارگری در هنر اسلامی، به ویژه نقاشی تمثیلی از موجودات زنده، نیازمند درک متفاوتی نسبت به هنر مسیحی یا غربی است. بامبرو توضیح می دهد که در حالی که در غرب نقاشی اغلب بر شمایل نگاری و تجسم شخصیت های مذهبی تمرکز داشت، در هنر اسلامی، با توجه به ملاحظات دینی، نقاشی عمدتاً به روایتگری بصری در متون ادبی و علمی محدود شد و معمولاً فاقد ابعاد سه بعدی و سایه پردازی بود که در غرب رایج بود.

کتاب به معرفی مکاتب برجسته نگارگری می پردازد که هر یک دارای سبک و ویژگی های خاص خود بودند:

• مکتب بغداد (قرن ۱۳): با تمرکز بر واقع گرایی نسبی و تأثیرات هنرهای بین النهرین.
• مکتب تبریز (قرن ۱۴ و ۱۵): به ویژه در دوران ایلخانی و تیموری، که با تأثیرات هنر چینی و استفاده از رنگ های غنی و طراحی های پیچیده شناخته می شود.
• مکتب شیراز (قرن ۱۴ و ۱۵): با سبک خاص خود که غالباً شامل صحنه های پر جنب و جوش و رنگ های شاد بود.
• مکتب هرات (قرن ۱۵): اوج نگارگری تیموری، با هنرمندانی چون کمال الدین بهزاد، که به ظرافت، دقت در جزئیات و ترکیب بندی های پویا شهرت داشتند.
• مکتب اصفهان (قرن ۱۶ و ۱۷): در دوران صفوی، که با نگاره های بزرگ تر و توجه به پرتره نگاری و صحنه های درباری شناخته می شود.

بامبرو به هنرمندان نامی این مکاتب و موضوعات رایج در نگارگری اشاره می کند. این موضوعات اغلب از ادبیات حماسی و غنایی ایران (شاهنامه، خمسه نظامی، کلیله و دمنه)، نسخه های علمی (نجوم، پزشکی) و تاریخی اقتباس می شدند. این نگاره ها، نه برای نمایش عمومی در مساجد، بلکه برای تزئین نسخه های خطی و لذت بصری خوانندگان خصوصی خلق می شدند و هر صفحه از آن ها، گنجینه ای از رنگ و طرح و داستان بود.

دیدگاه ها و تحلیل های محوری فیلیپ بامبرو

فیلیپ بامبرو در «گنجینه هنر اسلامی» تنها به معرفی آثار هنری نمی پردازد، بلکه یک رویکرد تحلیلی عمیق را دنبال می کند که به فهم فلسفه و جهان بینی نهفته در پس این آثار کمک می کند. رویکرد جامع نگر او، هنر اسلامی را نه صرفاً مجموعه ای از فرم ها و زیبایی های بصری، بلکه بازتابی از یک نظام فکری، فلسفی و حتی علمی گسترده تر می داند. بامبرو تأکید می کند که هنر در اسلام از سایر جنبه های زندگی جدا نیست، بلکه با فلسفه، الهیات، عرفان و علوم آن در هم تنیده است.

یکی از محوری ترین تحلیل های بامبرو، بررسی چگونگی حفظ وحدت و تنوع در هنر اسلامی است. او نشان می دهد که چگونه یکپارچگی اصول زیبایی شناختی اسلامی، مانند تأکید بر اشکال هندسی، نقوش گیاهی، خوشنویسی و پرهیز از شمایل نگاری افراطی، در عین تنوع عظیم جغرافیایی و تاریخی، حفظ شده است. این وحدت، فارغ از مرزهای سیاسی و تفاوت های اقلیمی، در تمامی مناطق تحت نفوذ تمدن اسلامی مشهود است. از مساجد آندلس تا کاخ های گورکانی هند، روح واحدی از زیبایی شناسی و معنا در جریان است که ریشه در یکتاپرستی و جهان بینی توحیدی دارد.

بامبرو همچنین به چگونگی نفوذ هنر در تمامی ابعاد زندگی مسلمانان، از معماری باشکوه مساجد تا اشیاء کاربردی روزمره، می پردازد. او نشان می دهد که چگونه زیبایی و دقت، حتی در ساخت ظروف سفالی ساده، پارچه های روزمره یا ابزارهای فلزی، لحاظ می شد. این امر بیانگر این است که برای هنرمند مسلمان، زیبایی در هر شیئی تجلی می یافت و نه تنها در بناهای مذهبی یا آثار درباری، بلکه در محیط زندگی عادی نیز مورد توجه قرار می گرفت. هنر، بخشی از زندگی روزمره بود و نه فقط پدیده ای خاص و مجزا.

یکی دیگر از تأکیدات بامبرو، نقش نمادین هنر اسلامی است. او بیان می کند که نقوش و اشکال در هنر اسلامی، معنایی عمیق تر از صرفاً تزئینات بصری دارند. مثلاً، طرح های هندسی پیچیده، نمادی از نظم و کمال الهی هستند؛ نقوش اسلیمی و ختایی با پیچ و خم های بی انتها، تجلی رشد و حیات جاودان هستند؛ و خوشنویسی نیز حامل کلام الهی است. این هنرها، در واقع، زبان رمزی برای بیان مفاهیم متافیزیکی و عرفانی بودند و از این رو، هر نگاهی به آن ها، دعوتی به تفکر و تأمل در جهان هستی بود.

«هنر اسلامی به ما می آموزد که زیبایی و معنویت می توانند در هم تنیده شوند و هر شیئی، حتی ساده ترین آن، می تواند حامل پیامی از عظمت آفرینش باشد.»

نکات برجسته و نتیجه گیری اصلی از کتاب

کتاب «گنجینه هنر اسلامی» فیلیپ بامبرو، مجموعه ای از مهم ترین یافته ها و ادعاهای این پژوهشگر برجسته را در خود جای داده است. بامبرو به وضوح نشان می دهد که هنر اسلامی فراتر از سبک ها و تکنیک ها، یک جهان بینی عمیق را بازتاب می دهد. او بر مفهوم «تجلی» و «نور» در هنر اسلامی تأکید می کند؛ بدین معنا که آثار هنری، تجلی گاه صفات الهی و نور الهی در جهان مادی هستند. این هنر، بیننده را به سوی ابدیت و وحدت دعوت می کند و نه تنها چشم را سیراب می کند، بلکه روح را نیز تعالی می بخشد.

اهمیت مطالعه این کتاب برای درک عمق و غنای تمدن اسلامی غیرقابل انکار است. بامبرو با ارائه مستندات دقیق و تحلیل های روشمند، این امکان را فراهم می آورد که خواننده با ابعاد وسیعی از تمدن اسلامی، نه فقط از منظر تاریخی و سیاسی، بلکه از دریچه هنر و زیبایی شناسی آشنا شود. او به این نکته اشاره می کند که هنر اسلامی، با وجود گستردگی جغرافیایی و تنوع فرهنگی، دارای یکپارچگی نظری و وحدت درونی است که ریشه در اصول اعتقادی آن دارد.

تأثیر بامبرو بر نسل های بعدی پژوهشگران هنر اسلامی نیز چشمگیر بوده است. رویکرد جامع نگر و تحلیلی او، مسیرهای جدیدی را برای مطالعه هنر اسلامی گشود و الهام بخش بسیاری از محققان شد تا به ارتباط هنر با فلسفه، عرفان و علوم اسلامی بپردازند. کتاب او به عنوان یک نقطه عطف، بسیاری از پیش داوری ها را درباره هنر اسلامی از بین برد و آن را به عنوان یک نیروی خلاقه و پویا در تاریخ هنر جهان معرفی کرد.

چرا باید «گنجینه هنر اسلامی» را مطالعه کرد؟

کتاب «گنجینه هنر اسلامی» به قلم فیلیپ بامبرو، به دلایل متعدد، اثری است که مطالعه آن برای هر علاقه مندی ضروری به شمار می آید. این کتاب، ارزشی بی بدیل به عنوان یک منبع علمی معتبر و در عین حال قابل فهم برای همگان دارد. بامبرو با زبانی روشن و دسته بندی موضوعی دقیق، مفاهیم پیچیده هنر اسلامی را به گونه ای تشریح می کند که هم متخصصان و هم افراد تازه کار می توانند از آن بهره مند شوند.

این کتاب به ویژه برای گروه های زیر ضروری است:

• دانشجویان و محققان: دانشجویان رشته های هنر، تاریخ هنر، مطالعات اسلامی، معماری و باستان شناسی، می توانند از این کتاب به عنوان یک مرجع جامع و یک راهنمای کاربردی برای تحقیقات، پایان نامه ها و درک عمیق تر دروس خود استفاده کنند.
• علاقه مندان به فرهنگ و هنر: افرادی که به صورت عمومی به تاریخ، فرهنگ و زیبایی شناسی اسلامی علاقه دارند و می خواهند دیدگاهی کلی اما عمیق از این حوزه از طریق یکی از معتبرترین منابع به دست آورند.
• مسافران و گردشگران: کسانی که قصد بازدید از بناهای تاریخی و موزه های هنر اسلامی را دارند، با مطالعه این کتاب می توانند درک عمیق تری از آنچه می بینند پیدا کنند و از سفر خود لذت بیشتری ببرند.

مطالعه این خلاصه، تنها طعم کوچکی از گنجینه ارزشمند فیلیپ بامبرو است. برای غرق شدن کامل در اقیانوس بی کران هنر اسلامی و درک کامل تحلیل های دقیق و مثال های بی شمار او، قویاً توصیه می شود که به مطالعه کامل کتاب بپردازید. این کتاب نه تنها شما را با تاریخ و اشکال هنر اسلامی آشنا می کند، بلکه دیدگاه شما را نسبت به ارتباط هنر و معنویت نیز متحول خواهد کرد.

در نهایت، میراث بی بدیل هنر اسلامی که فیلیپ بامبرو به زیبایی آن را در «گنجینه هنر اسلامی» به تصویر کشیده است، نه تنها شاهدی بر خلاقیت انسان، بلکه تجلی گاه عمق فکری و روحی تمدنی است که توانست زیبایی را در هر جنبه ای از زندگی متجلی سازد.