مطالبه مهریه با سند عادی ازدواج

مطالبه مستقیم مهریه تنها با استناد به سند عادی ازدواج در محاکم قضایی دشوار یا اغلب غیرممکن است. اما در شرایط خاص و با اثبات وقوع ازدواج و اصالت سند عادی، می توان از آن به عنوان یک قرینه و دلیل پشتیبان در کنار سایر شواهد استفاده کرد تا مهریه مورد مطالبه قرار گیرد.

بحث مهریه همواره یکی از چالش برانگیزترین مسائل حقوقی در حوزه خانواده بوده است. زمانی که ازدواج به صورت رسمی در دفاتر ثبت اسناد ازدواج ثبت می شود، هیچ ابهامی در خصوص مهریه و نحوه مطالبه آن وجود ندارد؛ چرا که عقدنامه رسمی به خودی خود سندی لازم الاجرا محسوب می شود. اما سناریوهای متعددی وجود دارد که در آن ها، سند رسمی ازدواج یا اصلا موجود نیست، یا مهریه ذکر شده در آن با توافقات اولیه مغایرت دارد، یا حتی سند رسمی مفقود شده است. در چنین شرایطی، نقش و اعتبار «سند عادی ازدواج» یا توافقات غیررسمی مهریه مطرح می شود که بسیاری از افراد را با ابهامات حقوقی مواجه می سازد. در ادامه، به بررسی جامع اعتبار سند عادی ازدواج برای مطالبه مهریه، تفاوت های اساسی آن با سند رسمی و راهکارهای قانونی موجود می پردازیم.

مهریه چیست؟ ارکان و انواع آن

مهریه، که در اصطلاح حقوقی به آن «صداق» نیز گفته می شود، یک حق مالی است که به موجب عقد نکاح دائم یا موقت، به محض وقوع عقد، زن مالک آن می شود و مرد مکلف به پرداخت آن است. مالکیت زن بر مهریه، مستقل از زمان دریافت یا استطاعت مالی زوج است و او می تواند در هر زمان که بخواهد، تمام یا قسمتی از مهریه خود را مطالبه کند. تعیین مهریه از ارکان مهم و اساسی عقد ازدواج محسوب می شود و می تواند شامل هر آنچه که دارای ارزش مالی باشد، از جمله پول نقد، سکه طلا، اموال منقول یا غیرمنقول، آموزش یا حتی سفر حج باشد.

مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه رایج ترین نوع مهریه است. همان طور که از نامش پیداست، این نوع مهریه به محض مطالبه از سوی زن، بر ذمه مرد قرار می گیرد و او موظف به پرداخت آن است. در این حالت، زن می تواند در هر زمانی، حتی در طول زندگی مشترک و بدون نیاز به طلاق، مهریه خود را از طریق مراجع قانونی مطالبه کند. توانایی مالی مرد در زمان مطالبه، تأثیری بر حق زن برای مطالبه ندارد و صرفاً در نحوه پرداخت (یکجا یا تقسیط) مورد توجه قرار می گیرد.

مهریه عندالاستطاعه

مهریه عندالاستطاعه نوعی از مهریه است که شرط مطالبه و پرداخت آن، توانایی مالی مرد است. به این معنا که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود مرد از تمکن مالی برای پرداخت آن برخوردار است. اثبات استطاعت مالی مرد نیز بر عهده زن خواهد بود و در صورت عدم اثبات، دادگاه حکم به پرداخت مهریه را صادر نخواهد کرد. این نوع مهریه معمولاً در سند رسمی ازدواج با قید «عندالاستطاعه» یا عبارت مشابه آن ثبت می شود.

تفاوت سند عادی ازدواج با سند رسمی: اعتبار و جایگاه قانونی

برای درک امکان پذیری مطالبه مهریه با سند عادی، ابتدا باید تفاوت بنیادین بین اسناد عادی و رسمی را از منظر قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران شناخت. این تمایز در نظام حقوقی ما از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در اعتبار و نحوه استناد به اسناد در محاکم قضایی تأثیر مستقیم دارد.

سند رسمی ازدواج

سند رسمی ازدواج، که همان عقدنامه محضری است، سندی است که مطابق با ماده 1287 قانون مدنی، در دفاتر رسمی ثبت اسناد ازدواج و یا نزد سایر مأمورین رسمی در حدود صلاحیت و بر طبق مقررات قانونی تنظیم و ثبت می شود. این اسناد از اعتبار مطلق برخوردارند؛ بدین معنا که محتوای آن ها نسبت به طرفین و وراث و قائم مقام قانونی آن ها حجت کامل است و نمی توان نسبت به مندرجات و تاریخ ثبت آن ها ادعای انکار یا تردید کرد، مگر اینکه جعلی بودن آن اثبات شود. سند رسمی ازدواج، به دلیل رعایت تشریفات قانونی و ثبت در مراجع ذی صلاح، قوی ترین دلیل برای اثبات وقوع ازدواج و همچنین مفاد مندرج در آن، از جمله میزان و نوع مهریه، محسوب می شود.

سند عادی ازدواج و مهریه

در مقابل سند رسمی، ماده 1289 قانون مدنی هر سندی را که واجد شرایط سند رسمی نباشد، «سند عادی» تعریف می کند. سند عادی ازدواج یا مهریه، به هر نوشته ای اطلاق می شود که طرفین یا فقط زوج، به صورت دست نویس، توافقاتی را درباره ازدواج یا مهریه انجام داده و ذیل آن را امضا کرده باشند. نمونه های رایج آن شامل صورت جلسات بله برون، قباله های دست نویس خانوادگی یا هرگونه توافق کتبی دیگری است که بدون رعایت تشریفات قانونی در دفاتر رسمی ازدواج ثبت نشده باشد. این اسناد، به خودی خود و بدون طی کردن مراحل اثباتی، از اعتبار سند رسمی در محاکم قضایی برخوردار نیستند و قابلیت انکار یا تردید نسبت به آن ها وجود دارد.

شرایط اعتبار سند عادی به منزله رسمی (ماده ۱۲۹۱ قانون مدنی)

با وجود تفاوت های مذکور، قانونگذار در ماده ۱۲۹۱ قانون مدنی، شرایطی را پیش بینی کرده است که در صورت احراز آن ها، یک سند عادی می تواند اعتبار سند رسمی را در برابر طرفین و وراث و قائم مقام آن ها پیدا کند. این ماده، روزنه ای برای اعتبار بخشیدن به اسناد عادی در موارد خاص است و یکی از مهم ترین نکات برای افرادی است که قصد مطالبه مهریه با سند عادی را دارند.

1. اقرار طرف مقابل: اگر طرفی که سند عادی علیه او اقامه شده است (در اینجا زوج)، صحت صدور آن سند را از جانب خود (یا منتسب الیه) تصدیق و اقرار کند که آن را امضا کرده است، در این صورت سند عادی اعتبار سند رسمی پیدا می کند. به عنوان مثال، اگر مرد در دادگاه اقرار کند که سند عادی مهریه را امضا کرده و مفاد آن را قبول دارد، این سند می تواند مبنای حکم دادگاه قرار گیرد.
2. اثبات اصالت سند در دادگاه: هرگاه در محکمه ثابت شود که سند عادی مورد نظر را طرفی که آن را تکذیب یا نسبت به آن تردید کرده است، واقعاً امضا یا مهر کرده است. این اثبات معمولاً از طریق کارشناسی خط و امضا صورت می گیرد. کارشناسان دادگستری با مقایسه امضای موجود در سند عادی با نمونه امضاهای مسلم الصدور فرد، اصالت آن را تأیید می کنند.

این بندها نشان می دهد که اگرچه سند عادی به خودی خود ضعیف تر از سند رسمی است، اما با فراهم آوردن شرایط اثباتی لازم، می تواند در پرونده های مطالبه مهریه نقش بسیار مهمی ایفا کند. بنابراین، صرف وجود یک نوشته دست نویس کفایت نمی کند و باید تلاش برای اثبات اصالت و اعتبار آن از طریق اقرار یا کارشناسی صورت گیرد.

در پرونده های مطالبه مهریه با سند عادی، صرف وجود سند کافی نیست؛ بلکه اثبات اصالت و اعتبار آن از طریق اقرار طرف مقابل یا کارشناسی خط و امضا، سنگ بنای موفقیت پرونده محسوب می شود.

مطالبه مهریه با سند عادی: تحلیل حقوقی و سناریوهای عملی

همان طور که پیش تر اشاره شد، مطالبه مستقیم و صرفاً بر پایه سند عادی مهریه در محاکم قضایی به طور معمول دشوار یا غیرممکن است. اما در عمل، وضعیت ها و سناریوهای مختلفی وجود دارد که در آن ها، سند عادی می تواند به عنوان یک دلیل یا قرینه مؤثر، راه را برای مطالبه مهریه هموار کند. در ادامه به تحلیل سه سناریوی رایج و راهکارهای حقوقی مربوط به آن ها می پردازیم.

سناریو اول: وجود سند رسمی ازدواج، اما مهریه در آن قید نشده یا با سند عادی مغایرت دارد

در برخی موارد، ممکن است زوجین دارای سند رسمی ازدواج باشند، اما مهریه در آن سند قید نشده باشد، یا مبلغ و اقلام مهریه در سند رسمی با آنچه در یک سند عادی (مثلاً در مراسم بله برون) توافق شده، مغایرت داشته باشد. در این شرایط، اصل بر اعتبار سند رسمی است و دادگاه در ابتدا به مفاد سند رسمی استناد می کند.

با این حال، آیا می توان برای اثبات مقدار واقعی مهریه به سند عادی استناد کرد؟ بله، این امکان وجود دارد، اما مستلزم اثبات اصالت و اعتبار سند عادی است. در این سناریو، سند عادی مهریه به عنوان یک دلیل و قرینه می تواند مورد توجه قرار گیرد و با کمک شواهد دیگر، مانند شهادت شهود حاضر در زمان تنظیم سند عادی، اقرار صریح زوج در دادگاه به صحت مفاد سند عادی یا حتی استناد به سایر قراین و امارات قضایی، می توان اصالت و مفاد سند عادی را اثبات کرد. اگر اصالت سند عادی و توافق واقعی مهریه خارج از سند رسمی ثابت شود، دادگاه می تواند بر اساس آن رأی صادر کند.

سناریو دوم: فقدان کامل سند رسمی ازدواج و وجود تنها سند عادی ازدواج/مهریه

این سناریو پیچیده ترین حالت است، زیرا ازدواج اصلاً به صورت رسمی ثبت نشده و تنها یک سند عادی (مثل یک نوشته دست نویس که دال بر وقوع ازدواج و تعیین مهریه است) وجود دارد. در این حالت، قدم اول و حیاتی، لزوم اثبات اصل وقوع ازدواج است. بدون اثبات اصل نکاح، مطالبه مهریه از اساس بی معنا خواهد بود.

بر اساس ماده 49 قانون حمایت از خانواده، عدم ثبت واقعه نکاح دائم، علاوه بر الزام به ثبت رسمی، مجازات هایی از جمله جزای نقدی و حبس تعزیری را برای مرد در پی دارد. این ماده نشان دهنده اهمیت ثبت رسمی ازدواج از نظر قانونگذار است. با این حال، عدم ثبت رسمی به معنای عدم وقوع ازدواج از نظر شرعی و گاه قانونی نیست.

برای اثبات ازدواج بدون سند رسمی، راه های متعددی وجود دارد که مهم ترین آن ها عبارتند از:

• شهادت شهود: شهادت افراد معتمدی که در مراسم عقد یا ازدواج حاضر بوده اند و از وقوع آن اطلاع دارند.
• اقرار زوج: اگر زوج به صراحت در دادگاه به وقوع ازدواج و رابطه زوجیت اقرار کند.
• وجود فرزند مشترک: ارائه مدارکی دال بر تولد فرزند مشترک (مانند شناسنامه فرزند).
• ارائه مدارک دیگر: هرگونه مدرک، عکس، پیامک، ایمیل یا شاهدی که دلالت بر زندگی مشترک زوجین و معرفی آن ها به عنوان زن و شوهر در جامعه داشته باشد، می تواند به عنوان قرینه مورد استناد قرار گیرد.

پس از اثبات وقوع ازدواج و الزام زوج به ثبت رسمی آن (یا ثبت از طریق حکم دادگاه)، می توان بر اساس آنچه در سند عادی مهریه تعیین شده و اصالت آن نیز اثبات گردیده، برای مطالبه مهریه اقدام کرد. در این مرحله، سند عادی، پس از تأیید اصالت، نقش مهمی در تعیین میزان مهریه ایفا خواهد کرد.

سناریو سوم: گم شدن سند رسمی ازدواج و وجود سند عادی از توافقات مهریه

اگر سند رسمی ازدواج مفقود شده باشد، اولین و ساده ترین راهکار، اقدام برای اخذ المثنی از دفترخانه محل ثبت ازدواج یا در صورت عدم دسترسی به دفترخانه، از طریق اداره ثبت احوال است. دفترخانه ها سوابق و رونوشت های لازم را نگهداری می کنند و معمولاً اخذ المثنی سند رسمی ازدواج فرآیند پیچیده ای نیست.

اما در صورتی که به هر دلیلی، اخذ المثنی سند رسمی امکان پذیر نباشد و تنها یک سند عادی از توافقات مهریه در دست باشد، این سند می تواند به عنوان یک قرینه و اماره قوی در کنار سایر ادله مورد استناد قرار گیرد. در این حالت نیز، همانند سناریوهای قبلی، اثبات اصالت سند عادی و مطابقت آن با توافقات واقعی زوجین از اهمیت بالایی برخوردار است. با جمع آوری شواهد و مستندات کافی (مانند شهادت شهود، اقرار زوج و …) می توان از دادگاه خواست که بر اساس این قراین و امارات، حکم به ثبت ازدواج و مطالبه مهریه صادر کند.

در هر یک از این سناریوها، پیچیدگی های حقوقی خاص خود را دارد و جمع آوری ادله و مستندات قوی، نقش محوری در موفقیت پرونده ایفا می کند.

روش های قانونی مطالبه مهریه (با استناد به سند رسمی و پس از اثبات)

پس از آنکه وضعیت اعتبار مهریه، چه از طریق سند رسمی و چه از طریق اثبات با سند عادی، مشخص و قانونی شد، زن می تواند از دو طریق اصلی برای مطالبه مهریه خود اقدام کند: از طریق اداره اجرای ثبت و از طریق دادگاه خانواده. انتخاب هر روش به شرایط خاص پرونده و سرعت عمل مورد انتظار بستگی دارد.

الف) از طریق اداره اجرای ثبت

مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت، روشی سریع تر و کم هزینه تر نسبت به روش قضایی است، مشروط بر اینکه مهریه در سند رسمی ازدواج قید شده باشد و سند رسمی نیز موجود باشد. مزیت اصلی این روش، عدم نیاز به تشکیل پرونده قضایی اولیه و صدور حکم دادگاه است؛ زیرا سند رسمی ازدواج به خودی خود سندی لازم الاجرا محسوب می شود.

مراحل:

1. مراجعه به دفترخانه: زن یا وکیل قانونی او، با در دست داشتن اصل سند رسمی ازدواج، به دفترخانه محل ثبت ازدواج مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه برای مطالبه مهریه را تقدیم می کند.
2. صدور اجراییه: پس از بررسی، دفترخانه یک اجراییه صادر می کند و آن را به اداره اجرای ثبت اسناد محل اقامت زوج ارسال می نماید.
3. معرفی اموال زوج: در اداره اجرای ثبت، زن می تواند اموال قابل توقیف زوج را (مانند حساب های بانکی، حقوق، اتومبیل، ملک و …) معرفی کند تا مهریه از محل آن ها وصول شود.
4. ممنوع الخروجی: یکی از مزایای این روش، امکان درخواست ممنوع الخروجی زوج به محض صدور اجراییه از طریق اداره ثبت است.

این روش به دلیل سرعت بیشتر و عدم نیاز به طی مراحل طولانی دادرسی، مورد استقبال بسیاری قرار می گیرد، به ویژه زمانی که زوج اموال قابل دسترسی و توقیف داشته باشد.

ب) از طریق دادگاه خانواده

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده، روشی است که در صورت عدم وجود سند رسمی ازدواج، عدم قید مهریه در سند رسمی، وجود مغایرت در سند رسمی و عادی، یا در صورت نیاز به اثبات اصل نکاح، اجتناب ناپذیر است. این روش شامل مراحل دادرسی کامل و صدور حکم قضایی است.

مراحل:

1. تقدیم دادخواست: زن یا وکیل او، با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را به انضمام مدارک و مستندات لازم (شامل سند ازدواج رسمی یا ادله اثبات وقوع ازدواج و مهریه در صورت فقدان سند رسمی) تنظیم و ثبت می کند.
2. رسیدگی دادگاه: دادگاه خانواده، با تشکیل جلسات رسیدگی، به بررسی ادله و دفاعیات طرفین می پردازد. در صورت نیاز به اثبات اصالت سند عادی یا وقوع ازدواج، دادگاه می تواند از شهادت شهود، کارشناسی خط و امضا، استعلام از مراجع مربوطه و سایر طرق اثبات استفاده کند.
3. صدور حکم و اجراییه: در صورت اثبات حقانیت زن، دادگاه حکم به محکومیت زوج به پرداخت مهریه صادر می کند. پس از قطعیت حکم، اجراییه صادر و به واحد اجرای احکام دادگستری ارسال می شود.
4. اجرای حکم: در مرحله اجرا، زن می تواند اموال زوج را معرفی کند تا از محل آن ها مهریه وصول شود.

در این روش، زوج می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را مطرح کند که در صورت پذیرش، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد. رسیدگی به اعسار خود فرآیندی جداگانه است که در آن توانایی مالی زوج برای پرداخت مهریه مورد بررسی قرار می گیرد.

نکات مهم و توصیه های حقوقی

در پرونده های مطالبه مهریه، به ویژه آن هایی که با چالش سند عادی مواجه هستند، توجه به نکات و توصیه های حقوقی زیر می تواند در موفقیت پرونده نقش کلیدی ایفا کند:

1. جمع آوری دقیق مستندات: هرگونه مدرک، نوشته، پیامک، عکس یا شهادتی که بتواند وقوع ازدواج، میزان مهریه توافق شده، یا حتی زندگی مشترک را ثابت کند، از اهمیت بالایی برخوردار است. هیچ مدرکی را دست کم نگیرید و همگی را به دقت جمع آوری و ارائه کنید.
2. توجه به جزئیات حقوقی: قوانین مربوط به اسناد عادی و رسمی، اثبات ادعا و روند دادرسی دارای جزئیات فراوانی هستند. ناآگاهی از این نکات می تواند به ضرر شما تمام شود.
3. صبر و پیگیری: پرونده هایی که نیاز به اثبات بیشتری دارند، ممکن است زمان بر باشند. پیگیری مستمر و صبورانه از اهمیت زیادی برخوردار است.

نتیجه گیری و فراخوان به اقدام

مطالبه مهریه با سند عادی ازدواج، مسیری با پیچیدگی های حقوقی خاص خود است. اگرچه در نگاه اول ممکن است مطالبه مستقیم مهریه صرفاً با استناد به یک سند عادی غیرممکن به نظر برسد، اما با تکیه بر مواد قانونی مدنی، به ویژه ماده ۱۲۹۱، و همچنین قانون حمایت از خانواده، می توان با اثبات اصالت سند عادی یا اثبات اصل وقوع ازدواج، راه را برای احقاق حق مهریه هموار کرد.

کلید موفقیت در چنین پرونده هایی، در گرو جمع آوری دقیق و قوی ادله اثباتی، اثبات اعتبار سند عادی از طریق اقرار زوج یا کارشناسی خط و امضا، و در صورت لزوم، اثبات وقوع ازدواج از طریق شهادت شهود و قراین دیگر است. با توجه به ظرافت ها و جزئیات فراوان در قوانین خانواده و روند دادرسی، حضور یک وکیل متخصص و باتجربه در این مسیر می تواند تفاوت اساسی را رقم بزند. وکیل متخصص با دانش حقوقی عمیق و تجربه در پرونده های مشابه، می تواند بهترین راهکار را متناسب با شرایط خاص پرونده شما ارائه دهد و از تضییع حقوق شما جلوگیری کند.

برای دریافت راهنمایی های دقیق و تخصصی متناسب با شرایط پرونده خود، هم اکنون با وکلای متخصص ما تماس بگیرید.