نمونه دادخواست الزام به ایفای تعهد شفاهی

در روابط حقوقی و اجتماعی، گاهی افراد بدون تنظیم قرارداد کتبی، بر سر انجام کاری یا واگذاری مالی با یکدیگر به توافق می رسند. این نوع توافقات که به تعهدات شفاهی معروفند، از نظر قانونی معتبر محسوب می شوند، اما اثبات و پیگیری آن ها در صورت عدم ایفای تعهد از سوی یکی از طرفین، چالش های خاص خود را دارد. این راهنمای جامع برای اشخاصی تدوین شده است که با نقض تعهدات ناشی از یک توافق شفاهی مواجه شده اند و قصد دارند از طریق مراجع قضایی، متعهد را به ایفای تعهد خود ملزم نمایند.

این مقاله به شما کمک می کند تا ضمن درک کامل جنبه های حقوقی قراردادهای شفاهی، با نحوه اثبات آن ها، مراحل قانونی تنظیم دادخواست و نکات کلیدی مربوطه آشنا شوید و در نهایت یک نمونه دادخواست الزام به ایفای تعهد شفاهی کامل و دقیق را در اختیار داشته باشید که بتوانید با تغییرات جزئی، از آن استفاده کنید. هدف نهایی، توانمندسازی شما برای پیگیری حقوقی خود با کمترین ابهام و بیشترین اطلاعات است.

۱. تعهد شفاهی چیست؟ (با تمرکز بر قانون مدنی ایران)

تعهد شفاهی، که گاهی از آن با عنوان قرارداد شفاهی نیز یاد می شود، توافقی است که طرفین آن، بدون اینکه مفاد آن را به صورت کتبی درآورند، تنها با گفتار و الفاظ، رضایت و قصد خود را بر انجام یا عدم انجام کاری یا نقل و انتقال مالی ابراز می کنند. بر خلاف تصور برخی، این نوع توافقات، در بسیاری از موارد، از اعتبار حقوقی برخوردارند و می توانند منشأ ایجاد حقوق و تکالیف متقابل شوند.

اساس این اعتبار در قانون مدنی ایران، بر مبنای اصل آزادی قراردادها و ماده ۱۰ این قانون استوار است. ماده ۱۰ قانون مدنی بیان می دارد: «قراردادهای خصوصی، نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده اند، در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است.» این ماده به وضوح نشان می دهد که قانون گذار، شیوه خاصی را برای انعقاد قراردادها (مانند کتبی بودن) الزامی نکرده است و در صورت وجود شرایط صحت معامله، یک قرارداد شفاهی نیز معتبر و لازم الاجرا خواهد بود.

شرایط صحت و اعتبار قرارداد شفاهی

برای اینکه یک تعهد شفاهی از اعتبار قانونی برخوردار باشد و بتوان آن را در دادگاه پیگیری کرد، لازم است که شرایط عمومی صحت معاملات که در ماده ۱۹۰ قانون مدنی ذکر شده است، در آن رعایت شده باشد. این شرایط عبارتند از:

• قصد و رضا: طرفین باید با اراده آزاد و قصد جدی، اقدام به انعقاد قرارداد کرده باشند و رضایت کامل از مفاد آن داشته باشند. اکراه، اشتباه مؤثر یا اجبار، می تواند صحت قرارداد را زیر سؤال ببرد.
• اهلیت طرفین: طرفین قرارداد باید از اهلیت قانونی برای انجام معامله برخوردار باشند؛ یعنی بالغ، عاقل و رشید (در خصوص معاملات مالی) باشند. افراد فاقد اهلیت مانند صغار، مجانین یا اشخاص غیررشید، نمی توانند به تنهایی اقدام به انعقاد قرارداد کنند.
• موضوع معین که جهت آن مشروع باشد: موضوع تعهد باید کاملاً مشخص، معین و قابل انجام باشد. ابهام در موضوع قرارداد می تواند به بطلان آن منجر شود. همچنین، هدف و جهت قرارداد نباید مخالف قوانین، نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشد.
• مشروعیت جهت معامله: هدفی که طرفین از انجام معامله دارند، باید از نظر قانونی مشروع باشد. به عنوان مثال، توافق برای انجام یک عمل غیرقانونی، فاقد اعتبار است.

تعهدات شفاهی در زندگی روزمره ما بسیار رایج هستند. به عنوان مثال، وقتی شما با راننده تاکسی برای رساندن به مقصدی توافق می کنید، یا با یک فروشنده برای خرید میوه به قیمتی معین به توافق می رسید، یا حتی وقتی به دوست خود قول می دهید که کاری را برای او انجام دهید و او متقابلاً تعهدی را بر عهده می گیرد، همگی نمونه هایی از قراردادهای شفاهی هستند. اگرچه بسیاری از این توافقات کوچک و روزمره هستند و معمولاً بدون مشکل اجرا می شوند، اما در مواردی که ارزش مالی یا اهمیت حقوقی بالایی دارند، عدم اجرای آن ها می تواند به دعوا و نیاز به مداخله قضایی منجر شود.

۲. چرا اثبات تعهد شفاهی دشوار است؟ (مقایسه با قرارداد کتبی)

همانطور که گفته شد، قانون مدنی ایران، قراردادهای شفاهی را معتبر می داند. اما این اعتبار قانونی به معنای سهولت در اثبات آن نیست. در حقیقت، یکی از بزرگترین چالش های مربوط به تعهدات شفاهی، دشواری اثبات وجود و مفاد آن ها در مراجع قضایی است.

تفاوت اصلی و اساسی تعهد شفاهی با قرارداد کتبی در همین نکته نهفته است: قرارداد کتبی، خود یک «سند» محسوب می شود که از قوی ترین ادله اثبات دعواست. وقتی سندی وجود دارد، کافی است که خواهان آن را به دادگاه ارائه دهد تا وجود قرارداد و مفاد آن به سهولت اثبات شود. این سند، به دلیل ماهیت کتبی خود، امکان انکار یا تغییر مفاد را به حداقل می رساند و به عنوان یک حجت قاطع عمل می کند.

در مقابل، در تعهدات شفاهی، هیچ سند مکتوبی برای ارائه به دادگاه وجود ندارد. این فقدان سند، مشکلات عدیده ای را ایجاد می کند:

• عدم قطعیت در مفاد: ممکن است طرفین در مورد جزئیات توافق، زمان بندی، مبلغ، کیفیت کالا یا خدمات و مسئولیت های یکدیگر برداشت های متفاوتی داشته باشند یا به مرور زمان، بخش هایی از آن را فراموش کنند.
• انکار آسان: طرفی که قصد عدم ایفای تعهد را دارد، به راحتی می تواند وجود اصل توافق یا مفاد آن را انکار کند.
• نیاز به جمع آوری ادله جانبی: برای اثبات تعهد شفاهی، خواهان مجبور است به سراغ ادله دیگری برود که هر یک چالش ها و شرایط خاص خود را دارند و گاهی اوقات جمع آوری آن ها دشوار است. این ادله معمولاً به اندازه یک سند کتبی قاطع نیستند و ممکن است نیاز به بررسی و تفسیر بیشتری توسط قاضی داشته باشند.
• بار سنگین اثبات: بار اثبات وجود و مفاد تعهد شفاهی، بر عهده مدعی (خواهان) است. این به آن معناست که خواهان باید به اندازه کافی دلیل و مدرک ارائه دهد تا قاضی را متقاعد کند که چنین توافقی واقع شده و خوانده به تعهد خود عمل نکرده است.

با این اوصاف، لازم است تا برای پیگیری قانونی تعهدات شفاهی، مدعی با دقت و وسواس بیشتری به جمع آوری و ارائه ادله بپردازد. هرچند این فرآیند دشوار است، اما غیرممکن نیست و با شناخت صحیح از ادله اثبات دعوا و نحوه ارائه آن ها، می توان به موفقیت رسید.

۳. ادله اثبات دعوا برای تعهدات شفاهی: چگونه یک قرارداد شفاهی را ثابت کنیم؟

برای اثبات یک تعهد شفاهی در مراجع قضایی، خواهان باید از ادله اثبات دعوا استفاده کند. این ادله، هرچند به اندازه یک سند کتبی قاطع نیستند، اما در صورت ارائه صحیح و کافی، می توانند دادگاه را به وجود و صحت تعهد شفاهی متقاعد کنند. در ادامه به مهم ترین ادله ای که در این زمینه کاربرد دارند، می پردازیم:

الف. اقرار

اقرار، قوی ترین دلیل اثبات دعوا در نظام حقوقی ایران است. اقرار به معنای اخبار از حقی است برای غیر و بر ضرر خود شخص. اقرار می تواند شفاهی یا کتبی باشد. اگر متعهد (خوانده) در دادگاه یا حتی خارج از دادگاه، به وقوع تعهد شفاهی اقرار کند، اثبات دعوا به سادگی صورت می گیرد.

• اقرار در دادگاه: اگر خوانده در جلسه رسیدگی، صراحتاً به وجود تعهد شفاهی اقرار کند، دیگر نیازی به ادله دیگر نیست.
• اقرار خارج از دادگاه: اقرار می تواند به صورت پیامک، ایمیل، مکاتبات عادی، ضبط مکالمات (با رضایت طرفین و رعایت نکات قانونی مربوط به حریم خصوصی)، یا هرگونه سندی که خوانده به وجود تعهد اعتراف کرده باشد، مطرح شود. این موارد، خود به عنوان سند یا اماره می توانند مستند اقرار قرار گیرند.

ب. شهادت شهود

شهادت شهود، یکی از رایج ترین و مؤثرترین راه ها برای اثبات تعهد شفاهی است. اگر در زمان انعقاد توافق شفاهی، اشخاص ثالثی حضور داشته اند و بر جزئیات آن مطلع بوده اند، می توانند در دادگاه به نفع خواهان شهادت دهند.

• شرایط شهود: شهود باید عادل باشند (مرتکب گناه کبیره نشده باشند و به ارتکاب گناه صغیره اصرار نداشته باشند) و ذینفع در دعوا نباشند.
• تعداد شهود: در مورد تعهدات مالی، معمولاً شهادت دو مرد عادل یا یک مرد و دو زن مورد نیاز است. در تعهدات غیرمالی، ممکن است شهادت چهار زن عادل نیز کفایت کند.
• نکات عملی: شهود باید بتوانند به طور دقیق و با جزئیات، زمان، مکان و مفاد توافق شفاهی را شرح دهند. تناقض در اظهارات شهود می تواند به تضعیف دلیل شهادت منجر شود.

ج. امارات و اسناد (قرائن و شواهد)

امارات و قرائن، به هر نشانه ای گفته می شود که به صورت غیرمستقیم، بر وجود یک واقعیت دلالت کند. این ادله در کنار سایر شواهد، می توانند به قاضی در تشکیل «علم قاضی» کمک کنند:

• تراکنش های بانکی و رسیدهای واریز وجه: اگر خواهان پیش پرداختی یا اقساطی را به حساب خوانده واریز کرده باشد، رسیدهای بانکی و تراکنش ها، شواهدی قوی برای اثبات وقوع یک معامله هستند. شرح واریز در سیستم بانکی (مانند پیش پرداخت کابینت) می تواند بسیار کمک کننده باشد.
• اسناد و مدارک مرتبط: هرگونه فاکتور خرید مواد اولیه، حواله، نامه نگاری ها، برآورد قیمت، یا پیش فاکتور که به موضوع تعهد شفاهی مربوط باشد، می تواند به عنوان قرینه ارائه شود.
• فیلم و تصاویر: فیلم های دوربین های مداربسته (مثلاً در محل انعقاد قرارداد یا محل انجام تعهد)، عکس ها از محل یا موضوع تعهد، می تواند به عنوان مدرک اثباتی در دادگاه ارائه شود.
• عرف و عادت: در برخی معاملات، عرف و عادت محل یا حرفه، می تواند به تعیین مفاد یک تعهد شفاهی کمک کند. به عنوان مثال، در برخی مشاغل، انجام کار بدون قرارداد کتبی و صرفاً بر اساس توافق شفاهی و عرف رایج است.
• اظهارنامه قضایی ارسالی: ارسال اظهارنامه قضایی به خوانده، به خودی خود مدرکی برای اثبات وجود قرارداد نیست، اما به عنوان مدرکی دال بر درخواست ایفای تعهد از سوی خواهان و انکار یا عدم پاسخ متعهد، می تواند مورد استناد قرار گیرد و زمینه را برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه فراهم آورد.

د. سوگند

سوگند در مواردی به کار می رود که مدعی هیچ دلیل دیگری برای اثبات ادعای خود نداشته باشد و منکر (خوانده) نیز از ارائه دلیل و مدرک عاجز باشد. در این شرایط، خواهان می تواند از دادگاه تقاضای سوگند کند. اگر خوانده سوگند یاد کند که تعهدی در کار نبوده، دعوا به ضرر خواهان خاتمه می یابد. در صورت امتناع از سوگند، خواهان می تواند سوگند یاد کند و در این صورت، دعوا به نفع او حکم داده خواهد شد.

ه. علم قاضی

علم قاضی، بالاتر از هر دلیلی است. اگر قاضی پرونده، با بررسی تمامی امارات، قرائن، شواهد و ادله ارائه شده و اوضاع و احوال پرونده، به این علم برسد که قرارداد شفاهی واقع شده و خوانده به تعهد خود عمل نکرده است، می تواند بر اساس علم خود حکم صادر کند. این بخش نشان دهنده اهمیت جمع آوری جامع و منسجم تمامی شواهد است تا قاضی به حقیقت موضوع پی ببرد.

در پرونده های مربوط به تعهدات شفاهی، جمع آوری تمامی دلایل و مستندات، هرچند کوچک و جزئی، می تواند سرنوشت ساز باشد؛ زیرا هر کدام از این شواهد، قطعه ای از پازل اثبات دعوا را تکمیل می کنند و به تشکیل علم قاضی کمک شایانی خواهند کرد.

۴. مراحل قانونی الزام به ایفای تعهد شفاهی از ثبت دادخواست تا صدور حکم

پیگیری قانونی برای الزام به ایفای تعهد شفاهی، نیازمند طی کردن مراحل مشخصی در نظام قضایی است. این مراحل شامل اقدامات اولیه، تنظیم و ثبت دادخواست، و پیگیری پرونده در دادگاه می شود که هر یک از اهمیت ویژه ای برخوردارند:

الف. ارسال اظهارنامه قضایی (گام اولیه و بسیار مهم)

قبل از هرگونه اقدام قضایی، توصیه می شود که یک اظهارنامه قضایی برای متعهد (خوانده) ارسال شود. اظهارنامه، یک سند رسمی است که به طرف مقابل اطلاع می دهد که شما خواهان اجرای تعهد او هستید. این اقدام، از چند جهت بسیار مهم است:

• حجت بر متعهد: ارسال اظهارنامه، حجت را بر متعهد تمام می کند و او دیگر نمی تواند ادعا کند که از درخواست شما بی اطلاع بوده است.
• تعیین خسارت تأخیر: از تاریخی که اظهارنامه به متعهد ابلاغ می شود و او همچنان از ایفای تعهد خودداری می کند، می توان خسارت تأخیر تأدیه یا خسارات ناشی از عدم ایفای تعهد را مطالبه کرد. این تاریخ به عنوان مبدأ محاسبه خسارت در نظر گرفته می شود.
• مدرک اثباتی: اظهارنامه، در مراحل بعدی دادرسی، به عنوان یکی از مدارک و قرائن، می تواند به اثبات جدیت خواهان در پیگیری حق خود و همچنین انکار یا عدم پاسخگویی متعهد کمک کند.

نحوه تنظیم اظهارنامه: در اظهارنامه باید جزئیات کامل تعهد شفاهی، زمان و مکان انعقاد آن، مفاد دقیق تعهدات طرفین و درخواست صریح برای ایفای تعهد در مهلت مشخص، به وضوح ذکر شود. همچنین، باید مشخصات کامل خواهان و خوانده درج گردد.

ب. تنظیم دادخواست الزام به ایفای تعهد شفاهی

پس از ارسال اظهارنامه و در صورت عدم ایفای تعهد، گام بعدی تنظیم و ثبت دادخواست است. دادخواست، سندی رسمی است که برای شروع دعوا به مراجع قضایی ارائه می شود.

• انتخاب دادگاه صالح: باید دادخواست به دادگاه صالح ارائه شود. صلاحیت دادگاه هم از لحاظ ذاتی (دادگاه عمومی حقوقی) و هم از لحاظ محلی (محل اقامت خوانده یا محل انعقاد قرارداد یا محل انجام تعهد) حائز اهمیت است.
• نحوه تکمیل فرم دادخواست: فرم دادخواست باید با دقت و به طور کامل تکمیل شود. اطلاعات خواهان، خوانده، خواسته (اثبات قرارداد شفاهی و الزام به ایفای تعهد)، و دلایل و منضمات باید به طور دقیق درج گردند.
• نکات ضروری: در بخش شرح خواسته باید به صورت دقیق و با استناد به زمان و مکان و جزئیات، واقعه قرارداد شفاهی و عدم ایفای تعهد توسط خوانده توضیح داده شود. کلیه مدارک و مستندات جمع آوری شده (مانند رسید بانکی، پیامک ها، اظهارنامه و…) باید به پیوست دادخواست ارائه شوند.

ج. پیگیری پرونده در دادگاه

پس از ثبت دادخواست، پرونده در دادگاه به جریان می افتد و جلسات رسیدگی برگزار می شود. اهمیت حضور فعال و آگاهانه در این مراحل بسیار زیاد است:

• حضور در جلسات رسیدگی: خواهان باید در تمامی جلسات رسیدگی حضور یابد و به سؤالات قاضی پاسخ دهد و از ادعای خود دفاع کند. ارائه ادله به صورت منسجم و منطقی بسیار مهم است.
• نقش وکیل متخصص: با توجه به پیچیدگی های حقوقی و نیاز به شناخت دقیق ادله اثبات دعوا و قوانین مربوطه، مشاوره و استفاده از وکیل متخصص در این نوع پرونده ها می تواند شانس موفقیت را به طور چشمگیری افزایش دهد. وکیل می تواند به بهترین شکل از حقوق شما دفاع کند و روند دادرسی را تسریع بخشد.

د. امکان مطالبه خسارات

در کنار الزام به ایفای تعهد، خواهان می تواند مطالبه خسارات ناشی از عدم ایفای تعهد را نیز درخواست کند:

• خسارت تأخیر تأدیه: اگر موضوع تعهد، پرداخت وجه نقد باشد و خوانده از پرداخت آن امتناع ورزیده باشد، می توان خسارت تأخیر تأدیه را مطالبه کرد.
• خسارت عدم ایفای تعهد: اگر به دلیل عدم ایفای تعهد، به خواهان خسارتی وارد شده باشد، می توان جبران آن را درخواست نمود. به عنوان مثال، اگر به دلیل عدم تحویل کالا، خواهان متحمل ضرر و زیان شده باشد.
• هزینه های دادرسی و حق الوکاله وکیل: خواهان می تواند محکومیت خوانده به پرداخت کلیه هزینه های دادرسی (شامل هزینه ثبت دادخواست، کارشناسی و…) و در صورت داشتن وکیل، حق الوکاله وکیل را نیز درخواست کند.

استناد به مواد قانونی مرتبط مانند مواد ۲۲۱، ۲۲۶ و ۲۲۸ قانون مدنی و مواد ۵۱۵ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، در بخش خواسته دادخواست و همچنین در دفاعیات، الزامی است.

۵. نمونه دادخواست الزام به ایفای تعهد شفاهی

در این بخش، یک نمونه دادخواست کامل و دقیق برای اثبات قرارداد شفاهی و الزام به ایفای تعهد ارائه شده است. این نمونه می تواند به عنوان الگو مورد استفاده قرار گیرد و شما می توانید با تغییر جزئیات بر اساس مورد خود، آن را تکمیل و ارائه دهید.

بسمه تعالی

عنوان: دادخواست اثبات قرارداد شفاهی و الزام به ایفای تعهد

خواهان:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی خواهان]
نام پدر: [نام پدر خواهان]
کد ملی: [کد ملی خواهان]
شماره تماس: [شماره تماس خواهان]
آدرس دقیق: [آدرس پستی کامل خواهان]

خوانده:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی خوانده]
نام پدر: [نام پدر خوانده]
کد ملی: [کد ملی خوانده]
شماره تماس: [شماره تماس خوانده]
آدرس دقیق: [آدرس پستی کامل خوانده]

وکیل/نماینده قانونی: (در صورت وجود، مشخصات کامل)
[نام و نام خانوادگی وکیل/نماینده قانونی، شماره پروانه، آدرس، شماره تماس]

خواسته:

    
اثبات وقوع و صحت قرارداد شفاهی مورخ [تاریخ تقریبی یا بازه زمانی، مثال: اوایل سال ۱۴۰۲] فی مابین اینجانب خواهان و خوانده محترم، با موضوع [ذکر دقیق موضوع تعهد، مثال: خرید و فروش ۵ تن گندم با مشخصات مشخص / نصب کابینت آشپزخانه منزل در روستای خسروآباد / انجام خدمات طراحی و توسعه وب سایت شخصی].
    
الزام خوانده به ایفای عین تعهد شفاهی فوق الذکر، مبنی بر [شرح دقیق تعهد مورد درخواست، مثال: تحویل ۵ تن گندم مطابق با مشخصات توافق شده (مثلاً: گندم آبی، رقم محلی) در تاریخ معین / تکمیل و نصب کابینت های آشپزخانه (جنس فلزی) مطابق طرح و جنس توافقی در متراژ ۸ متر / تکمیل و تحویل وب سایت طبق زمان بندی و امکانات توافقی (مثلاً: دارای بخش فروشگاهی و گالری تصاویر)].
    
محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل، و...) و همچنین خسارات ناشی از تأخیر در ایفای تعهد از تاریخ [تاریخ سررسید تعهد یا تاریخ ارسال اظهارنامه، مثال: ۱۴۰۲/۰۳/۱۵] لغایت اجرای حکم، با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری (در صورت نیاز).


دلایل و منضمات:

    
۱. تصویر مصدق کارت ملی خواهان.
    
۲. کپی مصدق اظهارنامه قضایی به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ اظهارنامه] (با کد رهگیری).
    
۳. استماع شهادت شهود (نام و مشخصات شهود در صورت تمایل یا در جلسه دادگاه ارائه خواهد شد).
    
۴. تصاویر پیامک های تبادل شده و/یا اسکرین شات مکالمات (واتساپ، تلگرام و...).
    
۵. کپی مصدق رسیدهای واریز وجه به حساب خوانده به شماره کارت/حساب [شماره کارت/حساب] مورخ [تاریخ واریز].
    
۶. فیلم دوربین های مداربسته (در صورت وجود و مرتبط بودن) [ذکر مکان و زمان تقریبی].
    
۷. سایر دلایل و مستندات موجود (مانند فاکتورهای مرتبط، نامه نگاری ها، پیش فاکتور، برآورد اولیه هزینه و...).


شرح خواسته:
با سلام و احترام،
به استحضار ریاست محترم دادگاه می رساند: اینجانب [نام خواهان] در مورخ [تاریخ تقریبی یا بازه زمانی، مثال: حدوداً در تاریخ ۱۴۰۲/۰۲/۰۱] طی توافق شفاهی با خوانده محترم، آقای/خانم [نام خوانده]، بر [شرح دقیق موضوع تعهد، مثال: خرید و فروش ۵ تن گندم آبی / نصب کابینت آشپزخانه منزل اینجانب / انجام خدمات طراحی وب سایت برای کسب و کارم] توافق نمودم. شرایط و جزئیات این توافق به شرح ذیل بود:

    
[شرح دقیق و مرحله به مرحله توافق شفاهی، مسئولیت های هر طرف، زمان بندی، مبلغ و نحوه پرداخت]. به عنوان مثال:
    
موضوع تعهد: [تحویل ۵ تن گندم آبی با قیمت هر کیلوگرم X تومان / ساخت و نصب کابینت فلزی به متراژ ۸ متر با اجرت Y میلیون تومان / طراحی وب سایت با امکانات Z و هزینه Q میلیون تومان].
    
زمان انجام تعهد: [حداکثر تا تاریخ ۱۴۰۲/۰۳/۱۰ / در مدت زمان یک ماه از تاریخ توافق / ظرف ۲۰ روز کاری].
    
مبلغ [مبلغ] ریال به عنوان [پیش پرداخت/قسط اول] در مورخ [تاریخ] از طریق [روش پرداخت، مثال: کارت به کارت / دستگاه پوز مغازه] به حساب خوانده واریز گردید که تصویر رسید آن به پیوست دادخواست تقدیم می گردد.
    
در زمان انعقاد این قرارداد شفاهی، [ذکر حضور شهود و یا امارات و شواهد دیگر، مثال: شهود محترمی به نام های ... و ... حضور داشتند و بر وقوع و محتوای قرارداد آگاهی دارند و آماده ادای شهادت هستند / پیامک های متعددی در خصوص جزئیات و پیشرفت کار تبادل شده است که رونوشت آن ها تقدیم می گردد].

متأسفانه، علی رغم سپری شدن [مدت زمان، مثال: دو ماه] از تاریخ توافق و مراجعات و پیگیری های مکرر اینجانب [شرح پیگیری ها، مثال: تماس های تلفنی متعدد، مراجعه حضوری به محل کار خوانده]، خوانده محترم به تعهدات خود عمل نکرده و از ایفای آن ها سر باز می زند. در مورخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] نیز اینجانب اظهارنامه ای با موضوع درخواست ایفای تعهد به شماره [شماره اظهارنامه] برای خوانده ارسال نمودم که [در صورت انکار، ذکر شود: علی رغم ابلاغ قانونی، ایشان کلاً منکر وقوع قرارداد شدند / پاسخ قانع کننده ای ندادند و همچنان از انجام تعهد خودداری می کنند].
با توجه به اینکه وقوع این قرارداد شفاهی و عدم ایفای تعهد از سوی خوانده محرز و مسلم است، و با استناد به دلایل و منضمات پیوست، از آن مقام محترم قضایی، تقاضای رسیدگی و صدور حکم بر اثبات قرارداد شفاهی و الزام خوانده به ایفای عین تعهد مذکور در ستون خواسته و همچنین محکومیت ایشان به پرداخت کلیه خسارات وارده و هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل مورد استدعاست.
با سپاس و تجدید احترام
[نام و نام خانوادگی خواهان/وکیل]

۶. مواد قانونی کلیدی مرتبط

آشنایی با مواد قانونی مرتبط، به شما کمک می کند تا درک بهتری از پایه و اساس حقوقی ادعای خود داشته باشید و در تنظیم دادخواست و دفاعیات، مستند و مستدل عمل کنید. در اینجا به برخی از مهم ترین مواد قانونی اشاره می شود:

قانون مدنی:

• ماده ۱۰: «قراردادهای خصوصی، نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده اند، در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد، نافذ است.» این ماده، پایه و اساس اعتبار قراردادهای شفاهی و اصل آزادی قراردادهاست.
• ماده ۲۱۹: «عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد، بین متعاملین و قائم مقام آنها لازم الاتباع است؛ مگر اینکه به رضای طرفین اقاله یا به علت قانونی فسخ شود.» این ماده بر لزوم رعایت و اجرای قراردادهای صحیح تأکید دارد.
• ماده ۲۲۰: «عقود نه فقط متعاملین را به اجرای چیزی که در آن تصریح شده است ملزم می نماید، بلکه متعاملین به کلیه نتایجی هم که به موجب عرف و عادت یا به موجب قانون از عقد حاصل می شود، ملزم می باشند.» این ماده دامنه اثر قرارداد را گسترش می دهد و عرف و قانون را نیز در اجرای تعهدات مؤثر می داند.
• ماده ۲۲۱: «اگر کسی تعهد اقدام به امری را بکند یا تعهد نماید که از انجام امری خودداری کند، در صورت تخلف، مسئول خسارت طرف مقابل است، مشروط بر اینکه جبران خسارت تصریح شده و یا تعهد عرفاً به منزله تصریح باشد و یا بر حسب قانون موجب مسئولیت باشد.» این ماده به مسئولیت متخلف در جبران خسارت اشاره دارد.
• ماده ۲۲۲: «در صورت عدم ایفای تعهد با رعایت ماده ۲۲۱، حاکم می تواند به کسی که تعهد به نفع او شده است اجازه دهد که خود او عمل را انجام دهد و متخلف را محکوم به تأدیه مخارج نماید.» این ماده امکان انجام تعهد توسط متعهدله (خواهان) به هزینه متعهد (خوانده) را فراهم می کند.
• ماده ۲۲۳: «هر معامله ای که واقع شده باشد، محمول بر صحت است مگر اینکه فساد آن معلوم شود.» این ماده اصل صحت معاملات را بیان می کند.
• ماده ۲۲۶ و ۲۲۷: این مواد شرایط مطالبه خسارت تأخیر را تبیین می کنند. به طور کلی، برای مطالبه خسارت تأخیر، باید زمان انجام تعهد مشخص بوده و متعهد از انجام آن امتناع کرده باشد.
• ماده ۲۲۸: «در صورتی که موضوع تعهد تادیه وجه نقد باشد، حاکم می تواند با رعایت ماده ۲۲۱ مدیون را به جبران خسارات حاصله از تأخیر تأدیه دین محکوم نماید.» این ماده به طور خاص به خسارت تأخیر تأدیه دیون نقدی می پردازد.
• ماده ۲۳۸: «هرگاه فعلی در ضمن عقد شرط شود و اجبار ملتزم به انجام آن غیرمقدور ولی انجام آن به وسیله شخص دیگری مقدور باشد، حاکم می تواند به خرج ملتزم، موجبات انجام آن فعل را فراهم کند.» این ماده در صورت عدم امکان اجبار متعهد به ایفای تعهد، راهکار انجام آن توسط دیگری را بیان می کند.
• مواد ۱۲۵۷ تا ۱۲۸۳: این مواد مربوط به ادله اثبات دعوا هستند که شامل اقرار، اسناد، شهادت، امارات و سوگند می شوند و مبنای قانونی اثبات تعهد شفاهی را تشکیل می دهند.

قانون آیین دادرسی مدنی:

• ماده ۱۹۸: «در صورتی که حق یا دینی بر عهده کسی ثابت شود، دلیل اثبات آن از طریق اقرار، اسناد، شهادت، امارات و سوگند خواهد بود.» این ماده ادله اثبات دعوا را در دعاوی حقوقی ذکر می کند.
• ماده ۵۱۵ و ۵۱۹: این مواد به ترتیب شرایط مطالبه خسارات دادرسی و انواع خسارات قابل مطالبه را تبیین می کنند که شامل هزینه های دادرسی، حق الوکاله وکیل، و سایر خسارات ناشی از دادرسی است.

شناخت این مواد و نحوه استناد به آن ها در تنظیم دادخواست و دفاعیات، می تواند به شما کمک کند تا با پشتوانه قوی تری به پیگیری حقوق خود بپردازید.

۷. تفاوت تعهد شفاهی مالی و غیرمالی

تعهدات شفاهی را می توان از جنبه ماهیت موضوع به دو دسته مالی و غیرمالی تقسیم کرد. این تقسیم بندی در نحوه اثبات و مطالبه خسارات می تواند تفاوت هایی ایجاد کند.

الزام به ایفای تعهد مالی

تعهد مالی به آن دسته از تعهدات شفاهی اطلاق می شود که موضوع آن، پرداخت وجه نقد، یا تحویل کالا یا خدمتی باشد که دارای ارزش اقتصادی و قابل تقویم به پول است. به عبارت دیگر، موضوع تعهد مستقیماً جنبه مالی دارد و قابل ارزیابی پولی است. مثال های رایج آن عبارتند از:

• توافق شفاهی بر خرید و فروش کالا (مثل ۵ تن گندم یا ۱۰ متر پارچه).
• توافق شفاهی بر انجام خدمتی با دستمزد مشخص (مثل نصب کابینت، طراحی سایت، تعمیر وسیله).
• توافق شفاهی بر پرداخت قرض یا وامی مشخص.
• توافق شفاهی بر اجاره ملکی با مبلغ اجاره تعیین شده.

در این نوع تعهدات، خواهان علاوه بر درخواست الزام به ایفای تعهد اصلی، می تواند مطالبه خسارت تأخیر تأدیه (در مورد دیون نقدی) و همچنین خسارات ناشی از عدم انجام تعهد (مانند از دست رفتن سود، هزینه های اضافی) را نیز درخواست کند. برای اثبات این نوع تعهدات، معمولاً رسیدهای بانکی، فاکتورها، یا شهادت شهود در مورد مبلغ واریزی از اهمیت ویژه ای برخوردارند.

الزام به ایفای تعهد غیرمالی

تعهد غیرمالی، تعهدی است که موضوع آن مستقیماً ارزش اقتصادی قابل تقویم به پول ندارد، بلکه بیشتر جنبه عملی، شخصی یا اعتباری دارد. این نوع تعهدات ممکن است به صورت انجام کاری (مثلاً آموزش یک مهارت) یا عدم انجام کاری (مثلاً عدم رقابت در یک بازار خاص) باشد.

الف. تعهد به انجام کار (غیرمالی)

این تعهد زمانی شکل می گیرد که شخصی به دیگری تعهد کند که عملی را انجام دهد که مستقیماً جنبه مالی ندارد، اما به لحاظ ارزش های دیگر برای متعهدله مهم است. برای مثال:

• یک استاد به صورت شفاهی تعهد کند که در یک بازه زمانی مشخص، به شاگرد خود یک مهارت خاص را آموزش دهد (بدون دریافت شهریه مشخص و صرفاً به عنوان یک تعهد اخلاقی یا دوستانه).
• تعهد یک نویسنده به همکاری در نگارش فصلی از یک کتاب.

اثبات این نوع تعهدات نیز از طریق اقرار، شهادت شهود و امارات و قرائن صورت می گیرد. در صورت عدم ایفای تعهد، دادگاه می تواند متعهد را به انجام آن مجبور کند. مطالبه خسارت در این موارد معمولاً دشوارتر است، مگر اینکه بتوان ثابت کرد که عدم انجام تعهد، منجر به ضرر مالی مستقیم و قابل محاسبه ای برای خواهان شده است.

ب. تعهد به عدم انجام کار (غیرمالی)

این تعهد زمانی اتفاق می افتد که شخصی قول می دهد از انجام کاری خاص خودداری کند. این نوع تعهدات نیز می توانند جنبه غیرمالی داشته باشند. برای مثال:

• یک مستأجر به صورت شفاهی تعهد کند که در طول مدت اجاره، تغییرات اساسی در ملک ایجاد نکند.
• تعهد شفاهی یک شریک تجاری به عدم افشای اطلاعات محرمانه.

در این موارد نیز اثبات از طریق ادله عمومی صورت می گیرد و دادگاه می تواند متعهد را از انجام آن عمل منع کند. در صورت تخلف و انجام عمل ممنوعه، مطالبه خسارت، در صورت اثبات ورود ضرر مستقیم و قابل ارزیابی، امکان پذیر خواهد بود.

تمایز بین تعهد مالی و غیرمالی در تعیین خواسته دادخواست، انتخاب نوع خسارات قابل مطالبه، و حتی در برخی موارد در نوع دادگاهی که به پرونده رسیدگی می کند، اهمیت دارد. در تعهدات مالی، خواسته معمولاً با تقویم خواسته (تعیین ارزش ریالی) همراه است، در حالی که در تعهدات غیرمالی، خواسته غیرمالی تلقی می شود.

۸. نمونه پرونده الزام به ایفای تعهد شفاهی

برای درک بهتر فرآیند حقوقی، مرور یک نمونه پرونده واقعی می تواند بسیار مفید باشد. یکی از پرونده های رایج در این زمینه، مربوط به توافقات شفاهی در مورد خدمات ساخت و ساز یا خرید و فروش کالاست.

شرح پرونده:

آقای الف (خواهان) در تاریخ ۱۳۹۸/۱۰/۰۵ به صورت شفاهی با آقای ب (خوانده، نصاب کابینت) توافق می کند که آقای ب آشپزخانه منزل آقای الف به متراژ هشت متر را در روستای خسروآباد کوهرنگ، کابینت فلزی نصب کند. آقای الف مبلغ ۱۶,۰۰۰,۰۰۰ ریال (یک میلیون و ششصد هزار تومان) را به عنوان پیش پرداخت به حساب همسر آقای ب واریز می کند و قرار می شود مابقی پس از اتمام کار پرداخت شود. همچنین، قرار بر این بوده که آقای ب با هزینه خود کابینت ها را تهیه و نصب کند. اما با گذشت زمان، آقای ب هیچ اقدامی جهت ایفای تعهد خود انجام نمی دهد.

اقدامات حقوقی:

1. ارسال اظهارنامه: خواهان (آقای الف) ابتدا یک اظهارنامه قضایی برای خوانده (آقای ب) ارسال می کند و از وی درخواست می کند که به تعهد خود عمل کند. اما خوانده پاسخی نمی دهد یا تعهد را انکار می کند.
2. تنظیم و ثبت دادخواست: آقای الف دادخواستی با خواسته «الزام خوانده به اجرای تعهد شفاهی و پرداخت خسارات دادرسی» تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت می کند.

رسیدگی در دادگاه:

در جلسه رسیدگی در شعبه دوم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان فارسان، خوانده علی رغم ابلاغ حاضر نمی شود. خواهان در دادگاه حاضر شده و جزئیات توافق شفاهی و نحوه پرداخت پیش پرداخت را شرح می دهد. وی همچنین اعلام می کند که شهود نیز دارد. دادگاه برای استماع شهادت شهود، جلسه دیگری تشکیل می دهد.

شهادت شهود:

• شاهد اول: پسرعموی خواهان، شهادت می دهد که خوانده را به خواهان معرفی کرده و در جریان توافق کتبی (اشتباهاً گفته می شود کتبی، در حالی که شفاهی بوده اما شاهد از وجود آن مطلع است) بوده است. او می گوید که قرار بود ظرف یک ماه کابینت فلزی نصب شود و متری چهارصد و بیست هزار تومان توافق شده بود.
• شاهد دوم: برادر خواهان، شهادت می دهد که توافق شفاهی بوده و خواهان مبلغ یک میلیون و ششصد هزار تومان به حساب همسر خوانده واریز کرده است.

پس از شهادت شهود، خوانده در دادگاه حاضر شده و اقرار می کند که قبول دارد قرار بود برای خواهان کابینت نصب کند، اما قراردادی ننوشته اند و توافق شفاهی بوده است. وی اقرار می کند که کابینت ساز است و قرار بوده خودش کابینت ها را تهیه و نصب کند و از خواهان پول بگیرد، اما تاکنون این کار را انجام نداده است.

رأی دادگاه:

دادگاه با توجه به ادعای خواهان مبنی بر وجود قرارداد شفاهی، تصدیق این امر توسط خوانده و شهود تعرفه شده خواهان، و همچنین با عنایت به اینکه مکتوب بودن قرارداد، جزو تشریفات تنظیم قراردادهای خصوصی افراد جامعه نمی باشد و خوانده نیز هیچ دفاع موجهی در خصوص اجرای مفاد قرارداد به عمل نیاورده است، و حسب ماده ۱۰ قانون مدنی نیز قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده اند نافذ و لازم الاتباع است؛ دعوای خواهان را وارد دانسته و مستند به مواد ۱۹۸ و ۵۰۲ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی و مواد ۱۰ و ۱۲۵۸ قانون مدنی، حکم به الزام خوانده به اجرای تعهد شفاهی مبنی بر نصب کابینت فلزی آشپزخانه منزل خواهان واقع در روستای خسروآباد شهرستان کوهرنگ و همچنین پرداخت مبلغ ۱۳۳۱۳۴۸ ریال بابت هزینه دادرسی در حق خواهان صادر و اعلام می نماید.

این رأی نمونه ای عملی است که نشان می دهد حتی در صورت عدم وجود قرارداد کتبی، با جمع آوری ادله مناسب (مانند اقرار خوانده، شهادت شهود و رسیدهای بانکی)، می توان به اثبات تعهد شفاهی و الزام متعهد به ایفای آن دست یافت.

سوالات متداول

آیا بدون هیچ مدرک کتبی (حتی پیامک) می توان تعهد شفاهی را اثبات کرد؟

اثبات تعهد شفاهی بدون هیچ مدرک کتبی (مانند پیامک، ایمیل، رسید بانکی) بسیار دشوار است، اما غیرممکن نیست. در چنین مواردی، ادله ای مانند شهادت شهود عادل و آگاه به جزئیات توافق، اقرار شفاهی متعهد در دادگاه یا حتی خارج از آن در حضور شهود معتبر، علم قاضی (که از مجموع قرائن و اوضاع و احوال پرونده حاصل می شود)، و در نهایت سوگند می تواند مورد استفاده قرار گیرد. با این حال، نبود هیچ گونه مستندات حتی جانبی، کار را بسیار سخت خواهد کرد.

اگر تعداد شهود کافی نباشد، چه باید کرد؟

اگر تعداد شهود به حد نصاب قانونی برای شهادت نرسد، شهادت آن ها به عنوان اماره قضایی تلقی می شود. یعنی شهادت ناقص یا کمتر از حد نصاب، به تنهایی دلیل قاطع نیست، اما می تواند به همراه سایر قرائن و شواهد (مانند رسید بانکی، پیامک ها، عرف محل، علم قاضی و…) به تقویت ادعای خواهان کمک کرده و قاضی را به علم برساند. در چنین مواردی، جمع آوری هرگونه مدرک دیگر، حتی جزئی، اهمیت بیشتری پیدا می کند.

تفاوت تعهد شفاهی مالی و غیرمالی در دادخواست چیست؟

تفاوت اصلی در نوع «خواسته» و امکان مطالبه «خسارت» است. در تعهدات شفاهی مالی، خواسته دارای ارزش ریالی است و باید تقویم شود (ارزش آن به ریال مشخص شود) و علاوه بر الزام به ایفای تعهد اصلی، می توان خسارت تأخیر تأدیه یا سایر خسارات مالی مستقیم ناشی از عدم ایفای تعهد را نیز مطالبه کرد. اما در تعهدات شفاهی غیرمالی (مانند تعهد به انجام یک کار غیرمالی یا عدم انجام یک کار)، خواسته غیرمالی تلقی می شود و مطالبه خسارت مالی مستقیم معمولاً دشوارتر است، مگر اینکه بتوان ثابت کرد عدم ایفای تعهد غیرمالی، مستقیماً منجر به ضرر مالی قابل محاسبه شده باشد. تعیین نوع خواسته (مالی یا غیرمالی) بر میزان هزینه دادرسی نیز تأثیر می گذارد.

آیا می توان همزمان با الزام به تعهد، خسارت هم مطالبه کرد؟

بله، معمولاً می توان همزمان با درخواست الزام به ایفای تعهد اصلی، مطالبه خسارات ناشی از عدم ایفای تعهد (مانند خسارت تأخیر تأدیه یا خسارت وارده) و همچنین هزینه های دادرسی و حق الوکاله وکیل را نیز درخواست کرد. این امر در ستون خواسته و بخش شرح دادخواست قید می شود و از نظر قانونی با استناد به مواد ۲۲۱، ۲۲۶، ۲۲۸ قانون مدنی و ۵۱۵، ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی قابل پیگیری است.

نقش مشاوره با وکیل در این نوع پرونده ها چقدر است؟

نقش مشاوره با وکیل متخصص در پرونده های تعهد شفاهی بسیار حیاتی است. وکیل می تواند در شناسایی و جمع آوری ادله اثبات دعوا، تنظیم صحیح اظهارنامه و دادخواست با رعایت جزئیات حقوقی، تعیین دادگاه صالح، دفاع از حقوق شما در جلسات دادگاه و پیگیری دقیق مراحل دادرسی، راهنمایی های ارزشمندی ارائه دهد. با توجه به پیچیدگی اثبات این نوع تعهدات، حضور وکیل می تواند شانس موفقیت شما را به طور چشمگیری افزایش دهد و از اتلاف وقت و هزینه های اضافی جلوگیری کند.

مدت زمان رسیدگی به پرونده های تعهد شفاهی چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به پرونده های تعهد شفاهی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله: تعداد و پیچیدگی ادله، حضور یا عدم حضور خوانده، نیاز به کارشناسی، تعداد جلسات دادگاه و حجم کاری شعبه. به دلیل نیاز به اثبات اصل وجود قرارداد شفاهی، ممکن است این پرونده ها زمان برتر از دعاوی با قرارداد کتبی باشند. با این حال، با ارائه مستندات قوی و پیگیری فعال، می توان روند دادرسی را تسریع کرد. معمولاً نمی توان زمان دقیق و ثابتی را برای این نوع پرونده ها پیش بینی کرد.

نتیجه گیری

تعهدات شفاهی، با وجود اعتبار قانونی شان، از جمله پیچیده ترین دعاوی در محاکم قضایی محسوب می شوند. فقدان سند کتبی، اثبات وجود و مفاد نمونه دادخواست الزام به ایفای تعهد شفاهی را به چالشی جدی تبدیل می کند و نیاز به جمع آوری دقیق و مستند ادله اثبات دعوا دارد. از اقرار و شهادت شهود گرفته تا امارات، قرائن، سوگند و علم قاضی، هر یک نقشی کلیدی در متقاعد کردن دادگاه ایفا می کنند.

برای پیگیری حقوقی چنین تعهداتی، ابتدا ارسال اظهارنامه قضایی به عنوان گام اولیه و تأثیرگذار، و سپس تنظیم دادخواست جامع و مستدل، از اهمیت بالایی برخوردار است. این راهنما با ارائه مراحل قانونی، معرفی ادله اثبات و یک نمونه دادخواست تفصیلی، سعی در روشن ساختن ابعاد مختلف این موضوع برای عموم مردم و متخصصین حقوقی داشته است.

در پایان، توصیه اکید می شود که همواره در روابط حقوقی و مالی خود، حتی جزئی ترین توافقات را نیز مستندسازی کنید و از تنظیم قراردادهای کتبی غافل نشوید. در صورت مواجهه با نقض تعهدات شفاهی و نیاز به پیگیری قضایی، مراجعه و مشورت با یک وکیل متخصص، می تواند چراغ راه شما در مسیر پرپیچ و خم دادرسی باشد و شانس موفقیت شما را به طور قابل توجهی افزایش دهد.