چطور مهریه را به اجرا بگذاریم؟ راهنمای جامع مراحل، شرایط، مدارک و هزینه ها (از ثبت تا دادگاه)

به اجرا گذاشتن مهریه یک فرآیند حقوقی است که در آن زن برای مطالبه حق قانونی خود اقدام می کند. این فرآیند از دو مسیر اصلی، یعنی اداره ثبت و دادگاه خانواده، قابل پیگیری است که هر یک مراحل، شرایط و هزینه های خاص خود را دارند. انتخاب روش مناسب بستگی به وضعیت مالی زوج و نوع مهریه دارد.

مهریه، به عنوان یکی از حقوق مالی مهم زن در سند ازدواج، اغلب در شرایط دشوار و اختلافات خانوادگی مورد مطالبه قرار می گیرد. آگاهی کامل از جزئیات قانونی و مراحل دقیق این فرآیند، برای بانوانی که قصد مطالبه مهریه خود را دارند، حیاتی است تا بتوانند با دیدی باز و آگاهانه، بهترین مسیر را برای احقاق حق خود انتخاب کنند و از سردرگمی ها و مشکلات احتمالی جلوگیری نمایند. این مقاله راهنمای گام به گامی را ارائه می دهد تا شما با تمام ابعاد و جنبه های اجرا گذاشتن مهریه آشنا شوید.

مهریه، حق قانونی زن و گام های مطالبه آن

مهریه، پشتوانه مالی زن در زندگی مشترک و پس از آن است که در شرع اسلام و قانون مدنی ایران به رسمیت شناخته شده است. این حق، که در زمان عقد نکاح تعیین و به صورت رسمی در سند ازدواج ثبت می شود، به زن این امکان را می دهد که هر زمان که بخواهد، آن را از همسرش مطالبه کند. با این حال، مطالبه و به اجرا گذاشتن مهریه، به خصوص در شرایطی که زوج تمایلی به پرداخت ندارد یا قصد انتقال اموال خود را دارد، می تواند پیچیده باشد.

هدف از این راهنما، روشن ساختن تمامی ابهامات مربوط به این فرآیند، از آشنایی با انواع مهریه و شرایط مطالبه آن گرفته تا مراحل گام به گام در اداره ثبت و دادگاه خانواده، هزینه ها، مدت زمان تقریبی و عواقب حقوقی آن برای هر دو طرف است. با مطالعه دقیق این محتوا، می توانید تصمیمات آگاهانه تری بگیرید و با اطمینان بیشتری برای احقاق حق خود اقدام کنید.

انواع مهریه و نحوه مطالبه آن ها

قبل از اقدام برای اجرا گذاشتن مهریه، لازم است نوع مهریه مندرج در سند ازدواج مشخص شود، چرا که نحوه مطالبه و شرایط آن، بسته به نوع مهریه متفاوت خواهد بود. دو نوع اصلی مهریه که در قوانین ایران رایج است، شامل مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه است.

مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به مهریه ای گفته می شود که زن، هر زمان که بخواهد، می تواند آن را مطالبه کند. این حق، حتی اگر زندگی مشترک در جریان باشد و هیچ مشکلی نیز وجود نداشته باشد، قابل اجرا است. در این نوع مهریه، زن نیازی به اثبات توانایی مالی همسر ندارد و صرفاً مطالبه او کافی است. اکثریت قریب به اتفاق مهریه ها در ایران از نوع عندالمطالبه هستند. در صورتی که زوج پس از مطالبه، از پرداخت امتناع کند، زن می تواند از طریق مراجع قانونی (ثبت یا دادگاه) برای وصول آن اقدام کند. در این روش، اگر اموالی از زوج شناسایی شود، به سرعت قابل توقیف خواهد بود.

مهریه عندالاستطاعه

در مقابل، مهریه عندالاستطاعه نوعی از مهریه است که مطالبه آن منوط به اثبات توانایی مالی همسر (استطاعت مالی زوج) توسط زن است. این بدان معناست که زن باید مدارک و شواهدی ارائه دهد که نشان دهد همسرش توانایی پرداخت مهریه را دارد. این فرآیند معمولاً پیچیده تر و زمان برتر است و نیاز به جمع آوری اطلاعات دقیق تری از اموال و دارایی های زوج دارد. در صورت عدم اثبات استطاعت مالی، امکان توقیف اموال یا وصول مهریه به صورت دفعی وجود نخواهد داشت و زوج می تواند تقاضای اعسار (ناتوانی در پرداخت) را مطرح کند. به همین دلیل، در صورت عندالاستطاعه بودن مهریه، مشاوره با یک وکیل متخصص اهمیت بیشتری پیدا می کند.

شرایط لازم برای اجرا گذاشتن مهریه

قبل از هرگونه اقدام قانونی برای مطالبه مهریه، لازم است از وجود شرایط اولیه اطمینان حاصل شود. این شرایط، اساس و پایه حقوقی مطالبه مهریه را تشکیل می دهند و عدم وجود هر یک از آن ها می تواند مانع از پیشرفت پرونده شود:

1. مالیت مهریه و مشخص بودن آن: مهریه باید دارای ارزش مالی باشد و به صورت مشخص و معین در سند ازدواج ثبت شده باشد. برای مثال، تعداد مشخصی سکه طلا، مبلغ معینی وجه نقد، یا ملکی با مشخصات دقیق. مهریه هایی که مالیت نداشته باشند یا مبهم و نامشخص باشند (مانند یک شاخه گل رز بدون قید نوع یا ارزش)، قابل اجرا نیستند.
2. عقد دائم: در اغلب موارد، مهریه در عقد دائم قابل مطالبه است. در خصوص عقد موقت (صیغه)، زن تنها می تواند از طریق دادگاه مهریه خود را مطالبه کند و امکان مراجعه به اداره اجرای ثبت وجود ندارد. همچنین، شرایط مطالبه مهریه در عقد موقت می تواند کمی متفاوت باشد.
3. ثبت رسمی مهریه در سند ازدواج: برای مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت، حتماً باید مهریه در سند رسمی ازدواج (قباله ازدواج) ثبت شده باشد. سند ازدواج، معتبرترین سند برای اثبات وجود مهریه و میزان آن است. در صورتی که سند ازدواج مفقود شده باشد، می توان از دفترخانه محل عقد، رونوشت آن را دریافت کرد.
4. حال بودن مهریه: منظور از حال بودن مهریه این است که در سند ازدواج، زمان خاصی برای پرداخت مهریه تعیین نشده باشد. به عبارت دیگر، زن هر زمان که بخواهد، حق مطالبه مهریه را داشته باشد. اگر در سند ازدواج، پرداخت مهریه به زمان یا شرط خاصی موکول شده باشد (مثلاً پس از فوت زوج یا پس از فارغ التحصیلی)، تا زمان تحقق آن شرط، مهریه قابل مطالبه نخواهد بود.

شناخت دقیق این شرایط به شما کمک می کند تا با آمادگی بیشتری وارد فرآیند قانونی شوید و از اتلاف وقت و هزینه جلوگیری کنید.

«مهریه دین ممتاز و حق قانونی زن است که به محض جاری شدن عقد نکاح، حق مطالبه آن برای زوجه ایجاد می شود و هیچ مانعی، حتی عدم شروع زندگی مشترک، نمی تواند این حق را از او سلب کند.»

مدارک ضروری برای شروع فرآیند اجرا گذاشتن مهریه

جمع آوری و آماده سازی دقیق مدارک، گام نخست و بسیار مهم در هرگونه اقدام قانونی، به ویژه مطالبه مهریه است. نقص در مدارک می تواند باعث تأخیر طولانی یا حتی رد پرونده شود. مدارک اصلی و ضروری برای شروع فرآیند اجرا گذاشتن مهریه عبارتند از:

1. مدارک شناسایی زوجه:
   • شناسنامه: اصل و کپی تمام صفحات شناسنامه زوجه مورد نیاز است.
   • کارت ملی: اصل و کپی کارت ملی زوجه نیز باید ارائه شود. این مدارک برای احراز هویت و تشکیل پرونده الزامی هستند.
2. اصل یا رونوشت معتبر سند ازدواج:
   • سند ازدواج مهم ترین مدرک اثبات عقد و تعیین میزان مهریه است. در صورت در دسترس نبودن اصل سند، می توانید با مراجعه به همان دفترخانه ازدواج که عقد در آن ثبت شده، درخواست صدور رونوشت یا رونوشت برابر اصل شده از سند را ارائه دهید.
3. ثبت نام در سامانه ثنا:
   • سامانه ابلاغ الکترونیکی قضایی (ثنا) برای تمامی افراد درگیر در دعاوی حقوقی، جهت ارسال و دریافت ابلاغیه ها و اوراق قضایی ضروری است. قبل از هر اقدامی، باید در یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا به صورت آنلاین در سامانه ثنا ثبت نام کنید و حساب کاربری فعال داشته باشید. تمامی مکاتبات و ابلاغیه های مربوط به پرونده مهریه، از طریق این سامانه صورت خواهد گرفت.
4. مدارک مربوط به اموال زوج (در صورت اطلاع):
   • اگر از دارایی های همسرتان اطلاع دارید (مانند پلاک خودرو، پلاک ثبتی ملک، شماره حساب های بانکی، مشخصات سهام، حقوق و مزایای دریافتی از سازمان های دولتی)، ارائه این اطلاعات به تسریع فرآیند توقیف اموال کمک شایانی می کند. این مدارک می توانند شامل کپی سند ملک، کپی کارت خودرو، پرینت حساب بانکی (در صورت امکان) یا هر مدرک دیگری باشند که نشان دهنده مالکیت یا حقوق مالی زوج است.
5. وکالت نامه (در صورت سپردن کار به وکیل):
   • اگر قصد دارید از یک وکیل متخصص در امور خانواده برای پیگیری پرونده استفاده کنید، ارائه وکالت نامه رسمی که حدود اختیارات وکیل در آن مشخص شده باشد، الزامی است. حضور وکیل می تواند به تسهیل و تسریع فرآیند کمک کند و از اشتباهات احتمالی جلوگیری نماید.

پس از آماده سازی تمامی این مدارک، می توانید بر اساس روش انتخابی خود (اداره ثبت یا دادگاه) برای شروع فرآیند اقدام کنید.

مراحل اجرا گذاشتن مهریه: گام به گام در دو روش اصلی

مطالبه مهریه در ایران از دو مسیر اصلی اداره اجرای ثبت و دادگاه خانواده امکان پذیر است. هر کدام از این روش ها مراحل خاص خود را دارند و انتخاب بهترین راه، بستگی به شرایط پرونده، به خصوص وجود یا عدم وجود اموال مشخص از زوج دارد.

روش اول: مطالبه مهریه از طریق اداره اجرای ثبت (سریع تر و کم هزینه تر)

این روش معمولاً برای مواردی که اموال مشخصی از زوج وجود دارد، توصیه می شود، چرا که سرعت و هزینه کمتری نسبت به دادگاه دارد:

1. گام 1: مراجعه به دفترخانه ازدواج:

   ابتدا باید به دفترخانه ازدواجی که عقد نکاح در آن ثبت شده، مراجعه کنید. با ارائه مدارک شناسایی و اصل یا رونوشت سند ازدواج، درخواست صدور اجراییه مهریه را مطرح نمایید. دفترخانه پس از بررسی، فرم اجراییه را صادر می کند.

2. گام 2: مراجعه به اداره اجرای ثبت:

   پس از دریافت اجراییه از دفترخانه، باید به اداره اجرای ثبت اسناد و املاک محل وقوع عقد مراجعه کنید. در این مرحله، اجراییه را تقدیم کرده و پرونده اجرایی برای شما تشکیل می شود. یک شماره بایگانی به پرونده شما اختصاص داده خواهد شد.

3. گام 3: تکمیل فرم های استعلام اموال:

   در اداره اجرای ثبت، شما می توانید درخواست استعلام از مراجع مختلف را بدهید تا اموال زوج شناسایی شوند. این استعلام ها شامل:

   • بانک ها: برای شناسایی حساب های بانکی زوج و توقیف موجودی آن ها.
   • اداره راهور (راهنمایی و رانندگی): برای شناسایی خودروهای به نام زوج و توقیف آن ها.
   • اداره ثبت اسناد و املاک: برای شناسایی املاک (منقول و غیرمنقول) به نام زوج.
   • سازمان های دولتی و شرکت ها: برای توقیف حقوق و مزایای دولتی زوج (در صورت شاغل بودن).
4. گام 4: درخواست ممنوع الخروجی:

   اگر نگران خروج زوج از کشور و فرار از پرداخت مهریه هستید، می توانید همزمان با تشکیل پرونده اجرایی، درخواست ممنوع الخروجی او را از طریق اداره ثبت مطرح کنید. این اقدام به سرعت و قبل از هرگونه فرصتی برای خروج زوج، انجام می شود.

5. گام 5: ابلاغ اجراییه به زوج:

   اداره اجرای ثبت، اجراییه را به زوج ابلاغ می کند و به او 10 روز مهلت می دهد تا مهریه را پرداخت کند یا اموال خود را برای توقیف معرفی نماید. این ابلاغ از طریق سامانه ثنا انجام می شود.

6. گام 6: توقیف اموال:

   در صورت عدم پرداخت مهریه یا عدم معرفی مال توسط زوج در مهلت مقرر، شما می توانید درخواست توقیف دارایی های شناسایی شده (از طریق استعلام ها) را به اداره ثبت بدهید. این دارایی ها می توانند شامل ملک، خودرو، موجودی حساب بانکی و حقوق دولتی باشند.

7. گام 7: مزایده و وصول مهریه:

   پس از توقیف اموال، اگر زوج همچنان از پرداخت مهریه خودداری کند، اموال توقیف شده توسط اداره ثبت به مزایده گذاشته می شوند و مبلغ مهریه از محل فروش آن ها به زن پرداخت می گردد.

مزایا و معایب روش ثبت:

• مزایا: سرعت بیشتر در رسیدگی و توقیف اموال، هزینه اولیه کمتر (تنها هزینه صدور اجراییه در دفترخانه و نیم عشر دولتی پس از وصول مهریه)، عدم نیاز به صدور دادخواست اولیه در دادگاه.
• معایب: در صورت عدم شناسایی اموال از طریق استعلام های ثبت، لازم است به دادگاه مراجعه شود. همچنین در صورت نداشتن اموال به نام زوج ممکن است فرآیند طولانی تر شود.

روش دوم: مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

این روش معمولاً در صورت عدم موفقیت از طریق ثبت یا زمانی که اموال مشخصی از زوج شناسایی نشده و هدف تقسیط مهریه است، انتخاب می شود. بخشنامه اخیر قوه قضائیه، به زنان اجازه می دهد که مستقیماً به دادگاه مراجعه کنند و دیگر نیازی به اخذ گواهی از اداره ثبت مبنی بر عدم موفقیت نیست.

1. گام 1: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی:

   با در دست داشتن مدارک شناسایی و سند ازدواج، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست مطالبه مهریه را ثبت کنید. در این مرحله، باید مبلغ مهریه و خواسته خود را به وضوح بیان کنید و یک لایحه دفاعی قوی ارائه دهید.

2. گام 2: درخواست تامین خواسته:

   برای جلوگیری از انتقال احتمالی اموال توسط زوج در طول فرآیند دادرسی، می توانید همزمان با ثبت دادخواست مطالبه مهریه، درخواست تامین خواسته را نیز مطرح کنید. با صدور قرار تامین خواسته، قبل از صدور حکم نهایی، اموال زوج توقیف می شود.

3. گام 3: تشکیل جلسه دادرسی و صدور حکم:

   پس از ثبت دادخواست، جلسات دادرسی در دادگاه خانواده تشکیل می شود. دادگاه به بررسی اسناد و مدارک ارائه شده، اظهارات طرفین و شهود (در صورت لزوم) می پردازد. پس از طی مراحل قانونی، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر می کند.

4. گام 4: اجرای حکم و تقسیط مهریه:

   پس از قطعیت حکم دادگاه، پرونده به اجرای احکام دادگاه فرستاده می شود. در این مرحله، اگر زوج مدعی ناتوانی مالی (اعسار) باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در صورت اثبات اعسار، دادگاه با توجه به توانایی مالی زوج، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. در این صورت، زوج مکلف است مهریه را به صورت اقساط ماهانه یا دوره ای پرداخت نماید. در صورت عدم پرداخت اقساط نیز امکان جلب و توقیف اموال فراهم است.

مزایا و معایب روش دادگاه:

• مزایا: امکان پیگیری پرونده در صورت عدم شناسایی اموال در ثبت، امکان درخواست تقسیط مهریه برای زوج (در صورت اعسار)، امکان رسیدگی به دعاوی مرتبط دیگر (مانند نفقه و اجرت المثل) به صورت همزمان یا پیوسته.
• معایب: فرآیند طولانی تر نسبت به روش ثبت، هزینه های دادرسی بالاتر (3.5% مبلغ مهریه تا سقف معین)، احتمال تقسیط مهریه و دریافت طولانی مدت آن برای زوجه.

بهترین روش برای اجرا گذاشتن مهریه (انتخابی هوشمندانه)

انتخاب بهترین روش برای به اجرا گذاشتن مهریه، یک تصمیم حیاتی است که می تواند بر سرعت، هزینه و نتیجه نهایی پرونده شما تأثیرگذار باشد. این انتخاب باید با توجه به شرایط خاص شما و وضعیت مالی همسرتان صورت گیرد.

مقایسه تطبیقی دو روش

برای کمک به انتخابی هوشمندانه، می توانیم دو روش اصلی (ثبت و دادگاه) را در جنبه های مختلف مقایسه کنیم:

ویژگی	روش از طریق اداره ثبت	روش از طریق دادگاه خانواده
سرعت	بسیار سریع تر، خصوصاً در توقیف اموال مشخص	معمولاً طولانی تر، به دلیل مراحل دادرسی و تجدیدنظر
هزینه اولیه	کمتر (فقط هزینه دفتری و نیم عشر دولتی پس از وصول)	بالاتر (هزینه دادرسی 3.5% مهریه، هزینه کارشناسی، حق الوکاله)
پیچیدگی	ساده تر برای توقیف اموال مشخص و حال	پیچیده تر، نیاز به دادخواست، لایحه دفاعی و مراحل قضایی
شرایط خاص	مناسب در صورت وجود اموال مشخص و قابل توقیف از زوج	مناسب در صورت عدم شناسایی اموال یا نیاز به تقسیط مهریه
اعسار زوج	اداره ثبت صلاحیت رسیدگی به اعسار را ندارد؛ در صورت درخواست اعسار باید به دادگاه مراجعه شود.	دادگاه صلاحیت رسیدگی به دادخواست اعسار زوج و تقسیط مهریه را دارد.

توصیه تخصصی

بر اساس مقایسه بالا، یک توصیه کلی و کاربردی این است که: اگر از وجود اموال مشخص و قابل توقیف (مانند ملک، خودرو، حساب بانکی پر موجودی) به نام همسرتان اطمینان دارید، شروع از طریق اداره اجرای ثبت، روشی سریع تر و کم هزینه تر خواهد بود. در این حالت، امکان توقیف فوری اموال، پیش از آنکه فرصتی برای انتقال آن ها باشد، فراهم می شود. همچنین، هزینه اولیه شما به مراتب کمتر است و نیم عشر دولتی (یک بیستم مهریه) نیز پس از وصول کامل مهریه از محل اموال توقیف شده کسر می شود.

اما اگر اموال مشخصی از همسر شما در دسترس نیست، یا همسر شما توانایی مالی محدودی دارد و قصد طرح دادخواست اعسار را دارد، یا به هر دلیلی روش ثبت موفقیت آمیز نبود (مثلاً پس از استعلام هیچ مالی پیدا نشد)، مراجعه به دادگاه خانواده گزینه بعدی و ضروری است. دادگاه با بررسی دقیق تر، می تواند حکم به کسر از حقوق یا تقسیط مهریه دهد و راه های دیگری برای وصول مهریه (مانند جلب) را در صورت عدم پرداخت فراهم کند.

نقش حیاتی وکیل مهریه در انتخاب و پیگیری بهترین روش

با توجه به پیچیدگی ها و تفاوت های ظریف بین هر دو روش، مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده و مهریه بسیار حیاتی است. یک وکیل مجرب می تواند:

• وضعیت پرونده شما را به دقت ارزیابی کند.
• بهترین و سریع ترین مسیر را با توجه به شرایط مالی همسرتان و نوع مهریه، به شما پیشنهاد دهد.
• مدارک لازم را به درستی جمع آوری و آماده کند.
• مراحل قانونی را با سرعت و دقت پیگیری کند.
• در مراحل دادرسی، لایحه های دفاعی قوی ارائه دهد و از حقوق شما به بهترین نحو دفاع نماید.

حضور وکیل نه تنها می تواند از اتلاف وقت و هزینه شما جلوگیری کند، بلکه می تواند شانس موفقیت شما در وصول مهریه را به میزان قابل توجهی افزایش دهد.

عواقب به اجرا گذاشتن مهریه (برای زوج و زوجه)

به اجرا گذاشتن مهریه، مانند هر فرآیند حقوقی دیگر، می تواند عواقب و تبعاتی برای هر دو طرف پرونده، یعنی زوج و زوجه داشته باشد که آگاهی از آن ها پیش از اقدام، ضروری است.

برای زوج (مرد)

مطالبه مهریه از سوی زن، می تواند منجر به عواقب جدی حقوقی و مالی برای مرد شود:

• توقیف اموال: مهم ترین و مستقیم ترین عواقب برای زوج، توقیف اموال اوست. این اموال می تواند شامل موارد زیر باشد:
  • اموال منقول: خودرو، موتورسیکلت، وجوه نقد در حساب های بانکی، سهام بورس، مطالبات و هر مال دیگری که قابل جابجایی است.
  • اموال غیرمنقول: ملک (خانه، آپارتمان، زمین، باغ)، مغازه و هر نوع دارایی ثابت دیگری که سند رسمی دارد.
  • حقوق و مزایا: در صورتی که زوج کارمند دولت یا شرکت های خصوصی باشد، بخشی از حقوق یا مزایای او (معمولاً یک چهارم حقوق) برای پرداخت مهریه توقیف می شود.
• صدور حکم جلب: در صورتی که زوج توانایی مالی برای پرداخت مهریه (به صورت یکجا یا اقساطی) را داشته باشد اما از پرداخت آن خودداری کند و دادخواست اعسار نیز ارائه ندهد یا اعسار او رد شود، زوجه می تواند از طریق دادگاه، درخواست صدور حکم جلب وی را مطرح کند.
• ممنوع الخروجی: یکی از ابزارهای قانونی برای جلوگیری از فرار زوج از پرداخت مهریه، صدور حکم ممنوع الخروجی است. با این حکم، زوج تا زمان تعیین تکلیف مهریه یا رضایت زوجه، اجازه خروج از کشور را نخواهد داشت. این اقدام هم از طریق اداره ثبت و هم از طریق دادگاه قابل پیگیری است.
• محدودیت های مالی و اعتباری: توقیف حساب های بانکی و اموال، می تواند محدودیت های جدی در فعالیت های مالی و اقتصادی زوج ایجاد کند و حتی بر اعتبار مالی او تأثیر بگذارد.

برای زوجه (زن)

اگرچه مطالبه مهریه حق قانونی زن است، اما این فرآیند ممکن است عواقب خاصی نیز برای او در پی داشته باشد:

• طولانی شدن فرآیند: در برخی موارد، به خصوص اگر زوج اموالی به نام خود نداشته باشد و دادخواست اعسار بدهد، فرآیند وصول مهریه می تواند طولانی و زمان بر شود. این امر ممکن است منجر به خستگی و دلسردی زوجه شود.
• تحمل هزینه های دادرسی: در صورتی که مطالبه مهریه از طریق دادگاه پیگیری شود، زوجه باید در ابتدا هزینه های دادرسی را پرداخت کند (هرچند در صورت پیروزی در پرونده، این هزینه ها از زوج قابل مطالبه است). همچنین، هزینه های کارشناسی و حق الوکاله وکیل نیز از جمله مخارجی است که زن ممکن است در ابتدا متحمل شود. البته، در صورت عدم توانایی مالی، زوجه می تواند تقاضای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را بدهد.
• احتمال تقسیط مهریه: اگر زوج بتواند در دادگاه اعسار خود را از پرداخت یکجای مهریه ثابت کند، دادگاه حکم به تقسیط مهریه می دهد. این بدان معناست که زن مهریه خود را به صورت اقساط و در یک دوره زمانی طولانی دریافت خواهد کرد که ممکن است با انتظارات او مطابقت نداشته باشد.
• تنزل روابط خانوادگی: در بسیاری از موارد، به اجرا گذاشتن مهریه، روابط بین زوجین و خانواده های آن ها را به شدت تحت تأثیر قرار داده و می تواند منجر به کدورت های بیشتر و افزایش تنش ها شود.

مستثنیات دین: اموالی که توقیف نمی شوند!

در فرآیند توقیف اموال برای پرداخت مهریه، قانونی تحت عنوان مستثنیات دین وجود دارد که بر اساس آن، برخی از اموال زوج، حتی در صورت بدهکاری، قابل توقیف و فروش نیستند. این قانون با هدف حمایت از حداقل های زندگی بدهکار و خانواده اش وضع شده است تا او پس از پرداخت بدهی، کاملاً بی خانمان و بی کار نشود. شناخت این موارد برای هر دو طرف، هم زن مطالبه کننده و هم مرد بدهکار، اهمیت زیادی دارد.

بر اساس ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، لیست مستثنیات دین به شرح زیر است:

1. مسکن مورد نیاز زوج و افراد تحت تکفل او: مسکنی که عرفاً در شأن بدهکار و متناسب با وضعیت او باشد و برای سکونت او و خانواده اش ضروری است، قابل توقیف نیست. اگر ارزش ملک از حد عرف و شأن اجتماعی بدهکار بیشتر باشد، ممکن است با حکم دادگاه، ملک فروخته شود و با بخشی از آن مسکن متناسب خریداری شده و مابقی صرف پرداخت بدهی گردد.
2. اثاثیه ضروری منزل: لوازم و اثاثیه منزل که برای ادامه زندگی عادی بدهکار و خانواده اش ضروری و عرفی محسوب می شوند، مانند یخچال، اجاق گاز، تلویزیون و…، قابل توقیف نیستند. این به معنای عدم توقیف لوازم لوکس و غیرضروری است.
3. ابزار و وسایل کار و کسب: ابزار و وسایلی که برای امرار معاش و کسب درآمد بدهکار ضروری هستند و بدون آن ها قادر به ادامه شغل خود نیست (مانند تاکسی برای راننده، ابزار نجاری برای نجار، کتب و وسایل دانشجویی برای دانشجو)، مشمول مستثنیات دین قرار می گیرند.
4. کتب، ابزار علمی و تحقیقاتی: وسایل و کتبی که برای تحصیل یا تحقیق بدهکار و افراد تحت تکفل او لازم و متناسب با شأن آن ها باشد، قابل توقیف نیست.
5. وسایل نقلیه ضروری: یک دستگاه وسیله نقلیه (خودرو یا موتورسیکلت) که برای حمل ونقل ضروری بدهکار و خانواده اش لازم است و عرفاً متناسب با شأن او باشد، در برخی موارد جزو مستثنیات دین محسوب می شود. اما اگر زوج دارای چند خودرو باشد، مازاد بر نیاز او قابل توقیف است.
6. نصف حقوق و مزایای دریافتی (در صورت متاهل بودن): در صورتی که زوج کارمند دولت یا بخش خصوصی باشد، حداکثر یک چهارم حقوق و مزایای ماهانه او برای پرداخت مهریه قابل توقیف است. اما اگر زوج متاهل باشد و افراد تحت تکفل داشته باشد، برای تأمین معیشت، معمولاً تا نصف حقوق و مزایای او توقیف می شود و مابقی (نصف حقوق) جزو مستثنیات دین محسوب می شود. البته این مورد در بخشنامه های جدید کمی تغییر کرده و میزان توقیف بستگی به میزان حقوق و شرایط دارد.
7. بیش از نصف حقوق و مزایای دریافتی (در صورت مجرد بودن): در صورتی که زوج مجرد باشد و افراد تحت تکفل نداشته باشد، معمولاً تا یک سوم حقوق و مزایای او قابل توقیف است و مابقی جزو مستثنیات دین است.

شناخت دقیق این موارد در فرآیند توقیف اموال بسیار مهم است. زوجه باید بداند چه اموالی را می تواند توقیف کند و زوج نیز باید از حقوق خود در این زمینه آگاه باشد تا از توقیف اموال غیرقانونی جلوگیری شود.

هزینه های اجرا گذاشتن مهریه (در هر دو روش)

مسئله هزینه ها یکی از دغدغه های اصلی زنانی است که قصد مطالبه مهریه خود را دارند. هزینه های اجرا گذاشتن مهریه بر اساس روش انتخابی (اداره ثبت یا دادگاه) و میزان مهریه می تواند متغیر باشد.

هزینه های روش ثبت

اگر زوجه برای مطالبه مهریه، روش اداره ثبت را انتخاب کند، هزینه های اولیه به مراتب کمتر از روش دادگاه خواهد بود:

• هزینه دفتری (صدور اجراییه): این هزینه شامل مبلغی است که بابت مراجعه به دفترخانه ازدواج و درخواست صدور اجراییه پرداخت می شود. این مبلغ معمولاً ثابت نیست و ممکن است بین پانصد هزار تومان تا دو میلیون تومان متغیر باشد که به تعداد برگه های ارسالی و تعرفه های سالانه بستگی دارد.
• نیم عشر دولتی (پس از وصول): مهم ترین تفاوت در هزینه ها این است که در روش ثبت، نیم عشر دولتی (معادل 5 درصد یا یک بیستم کل مبلغ مهریه) تنها پس از وصول مهریه از محل اموال توقیف شده یا پرداخت توسط زوج، دریافت می شود. این بدان معناست که زوجه در ابتدای کار نیاز به پرداخت مبلغ زیادی ندارد و فقط در صورت موفقیت در وصول مهریه، این مبلغ از اصل مهریه کسر می گردد.

هزینه های روش دادگاه

اگر زوجه تصمیم بگیرد مهریه خود را از طریق دادگاه خانواده مطالبه کند، با هزینه های بیشتری در ابتدای فرآیند روبرو خواهد بود:

• هزینه دادرسی: این هزینه بر اساس درصدی از مبلغ مهریه محاسبه می شود. طبق قوانین فعلی، هزینه دادرسی برای مطالبه مهریه (و سایر دعاوی مالی) معادل 3.5 درصد از مبلغ خواسته (مهریه) تا سقف معینی است. این مبلغ باید در زمان ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی پرداخت شود.
  • تقاضای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی: در صورتی که زوجه توانایی پرداخت این مبلغ بالا را نداشته باشد، می تواند همزمان با ثبت دادخواست مهریه، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز ارائه دهد. در صورت موافقت دادگاه، زوجه موقتاً از پرداخت این هزینه معاف می شود و در صورت پیروزی در پرونده، این هزینه از زوج دریافت خواهد شد.
• هزینه کارشناسی: در برخی موارد، به خصوص اگر مهریه از نوع غیرنقدی باشد (مانند ملک، طلا یا سهام)، ممکن است نیاز به ارزیابی توسط کارشناس رسمی دادگستری باشد. این هزینه نیز بر عهده متقاضی (زوجه) است و میزان آن بستگی به نوع و ارزش مال مورد کارشناسی دارد.
• حق الوکاله وکیل: اگر زوجه از خدمات وکیل استفاده کند، حق الوکاله وکیل نیز به هزینه ها اضافه می شود. این مبلغ بر اساس توافق طرفین یا تعرفه های قانونی تعیین می گردد. با وجود این هزینه، حضور وکیل می تواند از اتلاف وقت، انرژی و هزینه های احتمالی بعدی جلوگیری کرده و شانس موفقیت در پرونده را افزایش دهد.

مدت زمان به اجرا گذاشتن مهریه (تخمینی)

مدت زمان لازم برای به اجرا گذاشتن مهریه و وصول آن، یک عامل ثابت نیست و به شدت به عوامل مختلفی بستگی دارد. این عوامل شامل روش انتخابی (ثبت یا دادگاه)، میزان همکاری طرفین، حجم پرونده ها در مراجع قضایی و اجرایی، و پیچیدگی های خاص هر پرونده می شود. بنابراین، هر بازه زمانی که اعلام می شود، صرفاً یک تخمین است و ممکن است در عمل تغییر کند.

به طور کلی، می توان بازه های زمانی تقریبی زیر را برای هر دو روش در نظر گرفت:

• روش از طریق اداره اجرای ثبت:

  در صورتی که زوج دارای اموال مشخص و قابل توقیف باشد و این اموال به سرعت شناسایی شوند، فرآیند اجرا و وصول مهریه می تواند نسبتاً سریع تر باشد. از زمان مراجعه به دفترخانه و صدور اجراییه تا توقیف اموال و نهایتاً مزایده (در صورت عدم پرداخت)، این فرآیند ممکن است بین 4 تا 9 ماه به طول انجامد. عوامل مؤثر بر کاهش این زمان عبارتند از: اطلاع دقیق زوجه از اموال زوج، سرعت عمل در پیگیری، و عدم اعتراض زوج به توقیف اموال.

• روش از طریق دادگاه خانواده:

  مراجعه به دادگاه خانواده معمولاً فرآیندی طولانی تر است. این طولانی تر بودن به دلیل مراحل دادرسی (بررسی دادخواست، تشکیل جلسات، صدور حکم بدوی، مهلت تجدیدنظرخواهی، و احتمال فرجام خواهی)، و نیز زمان بر بودن رسیدگی به دادخواست اعسار (در صورت مطرح شدن از سوی زوج) است. در بهترین حالت، اگر پرونده پیچیدگی خاصی نداشته باشد و مراحل به سرعت طی شود، این فرآیند می تواند بین 6 ماه تا 1.5 سال (و حتی بیشتر در صورت اعتراضات متعدد) به طول بینجامد. عوامل مؤثر بر افزایش زمان در این روش شامل: طرح دادخواست اعسار از سوی زوج، نیاز به کارشناسی اموال، و حجم بالای پرونده ها در دادگاه ها و شعب اجرای احکام است.

عوامل مؤثر بر افزایش یا کاهش این مدت:

• حجم پرونده ها: در شهرهای بزرگ و مراجع شلوغ، ممکن است زمان رسیدگی به دلیل حجم بالای پرونده ها افزایش یابد.
• پیچیدگی پرونده: هرچه پرونده دارای ابهامات حقوقی بیشتری باشد (مانند اختلاف در نوع مهریه، عدم وضوح در سند ازدواج، یا انتقال صوری اموال توسط زوج)، زمان بیشتری برای رسیدگی نیاز خواهد داشت.
• همکاری طرفین: در صورت توافق یا همکاری زوج در پرداخت مهریه، فرآیند به شدت تسریع می شود. در مقابل، مقاومت و عدم همکاری می تواند آن را طولانی کند.
• نقش وکیل: حضور یک وکیل متخصص و مجرب می تواند با دانش و تجربه خود، از اتلاف وقت جلوگیری کرده و مراحل را با سرعت و دقت بیشتری پیگیری کند.

با توجه به این توضیحات، توصیه می شود با دیدگاهی واقع بینانه به این فرآیند نگاه کنید و برای جلوگیری از تأخیرهای ناخواسته، از ابتدا با آگاهی کامل و مشاوره حقوقی اقدام نمایید.

نتیجه گیری و توصیه پایانی

اجرا گذاشتن مهریه، حق قانونی و شرعی هر زن است که قانونگذار برای استیفای آن مسیرهای مشخصی را تعیین کرده است. همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، این فرآیند می تواند از طریق اداره اجرای ثبت یا دادگاه خانواده پیگیری شود که هر یک مزایا، معایب و مراحل خاص خود را دارند. انتخاب هوشمندانه بین این دو روش، با در نظر گرفتن شرایط مالی زوج، وجود یا عدم وجود اموال قابل توقیف و میزان سرعت مورد انتظار، از اهمیت بالایی برخوردار است.

آگاهی کامل از شرایط لازم، مدارک ضروری، جزئیات مراحل قانونی، هزینه ها و عواقب احتمالی برای هر دو طرف، گامی اساسی در جهت موفقیت در این مسیر است. در بسیاری از موارد، طولانی شدن فرآیند، پیچیدگی های حقوقی و فشارهای روانی، می تواند بانوان را از پیگیری حق خود دلسرد کند. در چنین شرایطی، سرعت عمل، دقت در جمع آوری مدارک و پیگیری مستمر پرونده، نقش کلیدی در احقاق حق ایفا می کند.

بهترین راهکار برای تضمین موفقیت و کاهش دغدغه ها در این مسیر، مشاوره و همکاری با یک وکیل متخصص و باتجربه در حوزه دعاوی خانواده و مهریه است. وکیل متخصص می تواند با دانش حقوقی خود، شما را در تمامی مراحل راهنمایی کرده، از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری نماید و با ارائه بهترین استراتژی، به وصول مهریه در کمترین زمان ممکن و با بهترین نتیجه کمک کند.

همواره به یاد داشته باشید که حقوق شما ارزشمند است و آگاهی و اقدام به موقع، کلید دستیابی به آن است. پیش از هر اقدامی، با متخصصین حقوقی مشورت کنید.