گعده بزرگان و حلقه سپهسالار

حسین خطیبی در گفت وگویی از گعده بزرگان می گوید، زمانی که ملک الشعرا بهار هنوز گیر و دار سیاسی داشت.

به گزارش EDHA، محمد حسینی باغسنگانی در مجموعه پژوهشی «چراغداران فکر و فرهنگ و هنر ایران» که هنوز منتشر نشده است، در بخش «از فصل بهار دانشگاه تهران» از ص 95-98 درباره محمدتقی بهار نوشته است که همزمان با سالگرد درگذشت بهار در اول اردیبهشت منتشر می شود: «دی ماه سال 1378 است. ملک الشعرای بهار موضوعی است که این روزها ذهن من و تنی چند از همکارانم را به خود مشغول کرده است. دیروز با چهرزاد بهار – دختر بزرگوار ملک الشعراء – حرف می زدم. از من خواستند تا حتما با دکتر حسین خطیبی هم درباره بهار حرف بزنم. چند بار به منزل دکتر خطیبی تلفن کردم و هربار مستخدم جواب می داد و به هر حال می گفت که آقای دکتر خطیبی ناخوش احوالند لطفا زمان دیگری تلفن کنید. اما من واقعا مصر و مشتاق این دیدار بودم. جمعه شبی اواخر دی ماه من و فرخ خان معیری، برادرزاده رهی، شاعر عاشقان، جمع دوستانه ای داشتیم. بحث از دکتر خطیبی شد و من از فرخ جان خواستم تا همانجا به دکتر خطیبی تلفن کند. فرخ دفترچه تلفن را برداشت و شماره منزل دکتر را گرفت. حال و احوالپرسی فرخ همیشه طولانی تر از آن چیزی است که فکرش را بکنید. فرخ بالاخره با آقای دکتر خطیبی موضوع را مطرح کردند و دکتر خطیبی روز شنبه عصر به من وقت دادند. این بهترین اتفاقی بود که از چند جهت برای شخص من و موضوعاتی که برای من جالب بودند اهمیت داشت.

دکتر حسین خطیبی برای من مستندترین سند زنده از زندگی بسیاری از بزرگ زنان و بزرگ مردان ایران صد سال اخیر است. روز شنبه، از اول خیابان جردن تا کوچه گلشهر پیاده رفتم و به نام هایی فکر می کردم که دکتر خطیبی با آن نام ها زندگی کرده بود. از علامه دهخدا و قزوینی گرفته تا بدیع الزمان فروزانفر و ملک الشعراء و جلال الدین همایی و ده ها نام شریف دیگر. باید کاری می کردم که این اولین و آخرین دیدار ما نباشد. ده دقیقه زودتر به خانه دکتر خطیبی رسیدم. قدری اطراف خانه دکتر قدم زدم و دقیقا راس ساعت شش بعد از ظهر زنگ زدم. مستخدم در را باز کرد و بلافاصله به سمت پذیرایی راهنمایی شدم. یکی دو دقیقه بعد استاد بزرگوار دکتر حسین خطیبی با هیبتی که هرگز از یاد نمی رود وارد شدند و بعد از سلام و احوالپرسی فرمودند: 
«بنده با گرفتاری هایی که دارم تقریبا سکوت اختیار کرده ام و اما فرخ جان که امر کردند موضوع برای بنده هم جدی شد.»
با لبخندی به دکتر خطیبی گفتم: واقعیت اینجاست که سکوت شما حقیقتاً به ضرر شخصیت ها و موضوعاتی است که شخص بنده به جست وجوی آن ها هستم. می دانم شخص جنابعالی در مجلس شواری ملی تا چه اندازه تلاش کردید تا طرح لغتنامه علامه دهخدا به تصویب شورا برسد و بودجه ای دریافت کند. به هر حال شما دستیار مرحوم ملک بوده اید. یا آن نسبتی که جنابعالی دارید با بدیع الزمان، کمتر کسی در حال حاضر دارد. یک جمله شما برای شخص بنده حکم یک رساله مدون را دارد و سرفصلی برای ادامه این حرکت پژوهشی خواهد شد. عرض کردم که من آمده ام که چند ساعتی وقت شریف شما را بگیرم و اشکالاتی دارم که استدعا دارم راهنمایی بفرمایید.
دکتر خطیبی خندید و گفت: «چند ساعت!؟ از اولین سوال شما می توان فهمید که آیا ما می توانیم چند ساعت با هم حرف بزنیم یا خیر؟»
از روی مبلی که من نشسته بودم تا دکتر خطیبی فاصله زیادی بود. به نزدیک دکتر خطیبی نشستم و گفتم: «من تصویری از شخص شما در ذهن دارم که رهایم نمی کند. تصویری مربوط به سال های بعد از 1305 و این حدود، بازار پشت مسجد و مدرسه سپهسالار، کنار مجلس شورای ملی در میدان بهارستان، شما طلبه جوانی را می بینید که چند نسخه خطی زیر بغل دارد و از کنار فروشندگان کتاب در بازار می گذرد و هر از گاهی بر بساط یکی از کتابفروش ها می نشیند و عمامه اش را جابه جا می کند و نسخه را در بغل می گیرد و به گوشه ای تکیه می دهد و ورق می زند و اندکی بعد سر جایش برمی گرداند و یا اگر خوشش می آید سکه ای می دهد نسخه را خریداری می کند. میل دارم در این مباحث بیشتر به چنین لحظاتی برسیم.»
آقای دکتر خطیبی، حسابی به شوق می آید و این همان چیزی بود که من انتظارش را می کشیدم. گفتند: «بنده یادم نمی آید این خاطره را جایی قبلا نوشته باشم و یا گفته باشم. حتما شما از دوستان بنده شنیده اید. به هر حال، بازگشتن به چنین خاطراتی که حلقه های گمشده فرهنگ و ادب ما به شمار می آید کاری است بسیار سترگ و من افتخار می کنم که در این راه به شما کمک کنم. بله دقیقا همین طور است که گفتید. بنده تازه جوانی بودم پدرم حاج شیخ محمدعلی نوری سال ها نایب التولیه و مدرس مدرسهٔ مروی بود. آن سال ها من در دارالفنون درس می خواندم. بنده در آن سنین اغلب چهره های علمی روزگار خودمان را به خوبی می شناختم. چه از طریق رفت و آمد در مجالس پدر و چه جست دجوهای شخصی خودم. آن جوانی هم که بنده تعقیب می کردم در بازار آقای فروزانفر بودند. فرزوانفر جوان و معمم. ایشان در مسجد سپهسالار حجره داشتند و حجره ایشان محل گعده های علمی بزرگان علم و ادب آن روزگاران بود. بهار هم به همین حلقه رفت و آمد داشت. در اطراف مسجد و مدرسه کتابفروش ها بساط پهن می کردند … » 
گفتم: «من اجازه می خواهم این موضوع را در جای دیگری پی بگیریم. در این بخش، آنچه که شخصیت ملک الشعراء برای شما اهمیت دارد شاید برای کسی از هنوز زندگان مهم نباشد. ملک الشعراء در تبعید است و شما همواره اخبار مربوط به ایشان را پی می گیرید. سال 1312 ملک از زندان آزاد و به اصفهان تبعید می شود. سال 1313 با پادرمیانی ذکاءالملک و علی اصغر حکمت وزیر فرهنگ، برای برگزاری جشن هزاره فردوسی، از اصفهان به تهران فراخوانده می شود.»
چشم های دکتر خطیبی می درخشد لذت می برد از یادآوری آن سال ها و ثانیه ها؛ لبخند می زند و می گوید: «درست است و من در همان سال 1313 وارد دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران شدم. بهار در این مدت هنوز گیر و دار سیاسی داشت. در سال 1316 که دورهٔ دکتری زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه تهران تاسیس شد، عملا پایان دوره زندان و تبعید بهار بود. بنده به همراه محمد معین، ذبیح الله صفا و پرویز ناتل خانلری اولین دانشجویان دورهٔ دکتری زبان و ادبیات فارسی بودیم. من و نه تن از دانشجویان پس اتمام تبعید بهار، در نخستین سال تدریس استاد در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، شاگرد او بودیم که از این میان، من و یک تن دیگر، هنوز جانی برای نفس کشیدن داریم. گذشته از این پیوند، این افتخار را نیز داشتم که رساله دکتری خود را با عنوان «تاریخ تطور نثر فارسی» به انتخاب و همچنین راهنمایی ایشان گذراندم و این نخستین رساله دکتری بود که بهار راهنمایی آن را به عهده می گرفت …» … 

 در ادامه بخش هایی از مستند کوتاه دکتر حسین خطیبی نوری با گویندگی بهروز رضوی را می شنوید:

دکتر حسین خطیبی نفر اول از راست 

بهار و فرزندانش

از راست به چپ: کلنل وزیری | بدیع الزمان فروزانفر …

پایان خبر EDHA