ماجرای کاهش تولید تریاک در افغانستان/ هدف طالبان از ممنوعیت کشت خشخاش چیست؟

به گزارش EDHA پایگاه بررسی تحولات افغانستان در تحلیلی نوشت: یکی از مهمترین چالش های افغانستان در دو دهه گذشته رشد چشمگیر کشت مواد مخدر در این کشور و قاچاق آن به اقصی نقاط جهان بود. به رغم حضور سیاسی و نظامی کشورهای غربی که مدعی مبارزه با مواد مخدر بودند، وجود یک وزارتخانه با نام «وزارت مبارزه با مواد مخدر» در ساختار دولت افغانستان و هزینه کردن میلیون ها دلار برای مبارزه با کشت و قاچاق تریاک، سطح تولید به حدی رشد کرد که افغانستان در رتبه نخست کشورهای تولید کننده مواد مخدر قرار گرفت.

با روی کار آمدن حکومت طالبان، در یک اقدام غیر منتظره، رهبر طالبان حکم ممنوعیت کشت و قاچاق مواد مخدر را صادر کرد. تحقیقات جدید حکایت از آن دارند که به دنبال این حکم رهبر طالبان، تولید تریاک در این کشور به طور چشمگیری کاهش یافته است. دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل (UNODC) در گزارش اخیر خود اعلام کرده است که سطح زیر کشت خشخاش در افغانستان در سال میلادی گذشته کاهش 95 درصدی داشته است.

هر چند که کاهش و یا عدم تولید مواد مخدر در افغانستان، اقدامی مثبت است اما باید توجه داشت که جداسازی این کشور از تجارتی با گردش مالی شش میلیارد دلاری کار ساده ای نیست و طبعا واکنش ها و پیامدهایی به همراه دارد. برخی از مهمترین پیامدهای ممنوعیت کشت مواد مخدر در افغانستان را می توان موارد زیر بیان کرد.

1- شروع اعتراض ها و خیزش ها
در حال حاضر با توجه به این که انبارهای بسیاری از کشاورزان به دلیل سطح بالای تولید در چند سال پیش، مملو از تریاک است، ممکن است اعتراض های کلان شکل نگیرد. اعتراض های کوچک هم به دلیل توان سرکوب بالای حکومت طالبان راه به جایی نخواهد برد که نمونه آن را در ولایت بدخشان می توان ذکر کرد. اما با خالی شدن انبارهای مواد مخدر، احتمال روی آوردن کشاورزان و طیفی از مردم که اقتصاد آنان به صنعت مواد مخدر وابسته است، وجود دارد. خطر این نوع اعتراض ها و گسترش آن به دلیل وجود محرکه های داخلی و خارجی جدی است.

2- روی آوری به مواد مخدر صنعتی
یکی از خطرات محتمل در پسا ممنوعیت کشت خشخاش، احتمال رونق گرفتن تولید مواد مخدر صنعتی است. بررسی دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل نشان می دهد که با کاهش کشت خشخاش، تولید مواد مخدر صنعتی به ویژه مت آفمتامین در افغانستان رشد چشمگیری داشته است که یک خطر جدی را گوشزد می کند. تولید مواد مخدر صنعتی به سه دلیل رخ داده و ممکن است همچنان رشد داشته باشد؛

2-1: به هم خوردن عرضه و تقاضا
با کاهش تریاک و مشتقات آن، حجم مواد مخدر سنتی دیگر پاسخگوی میزان تقاضا نیست. جغرافیای وسیعی از منطقه و فرامنطقه به مواد مخدر تولیدی افغانستان وابسته است و کاهش تولید در افغانستان با تقاضای موجود همخوانی ندارد. این تقاضای بالا و خلا موجود در بازار را مواد مخدر صنعتی پر می کند. هر چند لزوما افغانستان تنها منبع تولید مخدر صنعتی نخواهد بود اما اقتصاد وابسته به مواد مخدر افغانستان و اشتغال طیف وسیعی از افغان ها به این پدیده، این خطر را گوشزد می کند که ممکن است افغانستان قطب تولید مخدر صنعتی در منطقه گردد.

2-2 نقش کارتل های مواد مخدر
کارتل های مواد مخدر که به لطف تولید انبوه تریاک در سال های گذشته در منطقه ریشه دوانده است، برای جلوگیری از کاهش درآمد خود، با استفاده از پول و امکانات، این تجارت را به سمت مواد مخدر صنعتی سوق خواهد داد. با توجه به این که کارگاره های تولید مواد مخدر صنعتی کوچک بوده و نیاز به امکانات پیشرفته ندارند، این امکان وجود دارد که شاهد رشد قارچ گونه این کارگاه ها در مناطق دور افتاده افغانستان باشیم.

2-3 نقش گروه های تروریستی

با توجه به رونق مواد مخدر در طول دو دهه گذشته، گروه های تروریستی منطقه ای با مشارکت در بخش های مختلف این صنعت، در سود حاصل از این تجارت سهیم شده اند و بخشی از بودجه خود را از این طریق حاصل می کنند. بدیهی است که ممنوعیت کشت خشخاش، تاثیر مستقیمی در بردرآمد این گروه ها و در نتیجه بر حیات آنها دارد. لذا به طور طبیعی این گروه ها برای حفظ منفعت خود به راه های جایگزین از جمله مواد مخدر صنعتی روی خواهند آورد.

3- افزایش فقر
انتظار می رود با ممنوعیت کشت خشخاش، راه امرار معاش صدها هزار نفر قطع شود. طبق یک تخمین در زمان جمهوریت، حدود دو میلیون نفر به کشت و تولید تریاک مشغول بودند. در حال حاضر هیچ چشم انداز مثبتی برای اشتغال این عده در دیگر بخش ها دیده نمی شود. کشاورزی افغانستان به روش سنتی بوده و ظرفیت جذب این تعداد را ندارد و به لحاظ صنعتی هم این کشور فاقد ساختارهای لازم است تا بتواند فرصتی برای افراد بیکار شده به وجود آورد. لذا اولین پیامد ممنوعیت کشت و قاچاق مواد مخدر در داخل افغانستان افزایش نرخ بیکاری و فقر و در خارج از افغانستان، موج جدیدی از مهاجرت خواهد بود.
 

پیشنهادات

اقدام قابل تحسین حکومت طالبان در ممنوعیت کشت و قاچاق مواد مخدر بدون پیامد نیست. این پیامدها نه تنها در سطح داخل افغانستان بلکه در سطح منطقه و فرامنطقه قابل احساس خواهد بود و لازم به یک اقدام جمعی دارد.

1- حکومت طالبان باید در ادامه کشت ممنوعیت مواد مخدر به منظور جلوگیری از خیزش های حاصل از این اقدام در گام نخست برای کشاورزان متضرر شده به فکر تامین معیشت باشد. در گام دوم، قبل از اتمام ذخیره تریاک که ممکن است به یک خیزش کلان منجر شود، طرح کشت جایگزین را آماده کند. هر دو مرحله نیاز به بودجه های کلانی دارد که بدون کمک جامعه جهانی ممکن نیست.

2- کشورهای منطقه به ویژه ایران، پاکستان، روسیه و آسیای مرکزی در خط مقدم تاثیرپذیری از ممنوعیت کشت مواد مخدر افغانستان قرار دارند و باید بیش از سایر کشورها به این موضوع اهمیت دهند. شاید بهترین راه برای دفع پیامدهای احتمالی ممنوعیت کشت مواد مخدر، تشکیل یک کمیسیون مشترک متشکل از این کشورها و اقدامات مشترک است. این کشورها با تکنولوژی و ابزار آلات کشاورزی می توانند در کشت جایگزین به افغانستان کمک کنند. همچنین با رصد دقیق وضعیت تولید مواد مخدر صنعتی در افغانستان، می توانند مسیرهای تامین پیش سازهای مواد مخدر صنعتی و همچنین مسیرها قاچاق آن را شناسایی و اقدام کنند.

3- کشورهای فرامنطقه و به ویژه اروپا که به شدت تحت تاثیر مواد مخدر افغانستان چه سنتی و چه صنعتی هستند، باید در تامین معیشت کشاورزان متضرر و تامین بودجه کشت جایگزین به افغانستان و کشورهای منطقه کمک کنند.

4- تصویب قوانین جدید علیه تولید، فروش و قاچاق مواد مخدر سنتی و صنعتی در افغانستان امیدوار کننده است. جدیت حکومت طالبان در اجرای این قوانین، علاوه بر حرکت به سوی محو مواد مخدر در افغانستان، جلب اعتماد کشورها را در پی خواهد داشت.

311311