ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی

ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی یکی از راهکارهای حقوقی برای تعیین مهریه در عقد نکاح است که بر اساس آن، اختیار تعیین میزان مهر به شوهر یا شخص ثالث واگذار می شود تا وی آن را هر میزان که بخواهد معین کند. این ماده، سازوکار ویژه ای برای انعطاف پذیری در تعیین مهریه ایجاد می کند و فهم دقیق آن برای زوجین، حقوق دانان و دست اندرکاران امور خانواده از اهمیت بالایی برخوردار است.

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در عقد نکاح، تضمین کننده بخشی از پشتوانه اقتصادی و حقوقی اوست. در نظام حقوقی ایران، روش های مختلفی برای تعیین مهریه وجود دارد که هر یک آثار و شرایط خاص خود را دارند. یکی از این روش ها که ممکن است کمتر مورد توجه قرار گیرد یا ابهامات زیادی در مورد آن وجود داشته باشد، موضوع ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی است که به تفویض اختیار تعیین مهر می پردازد. این ماده قانونی، این امکان را فراهم می آورد که زوجین در زمان عقد، به جای تعیین مبلغ مشخصی برای مهریه (مهرالمسمی)، توافق کنند که تعیین این مبلغ به شوهر یا شخص دیگری سپرده شود. این مکانیزم، که به مهرالمفوضه شهرت دارد، از جهات گوناگون حقوقی قابل بررسی و تحلیل است. درک صحیح این ماده نه تنها برای زوجین که قصد ورود به زندگی مشترک را دارند ضروری است، بلکه برای وکلا، مشاوران حقوقی و قضات نیز که با پرونده های مرتبط با مهریه سروکار دارند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این رویکرد، در برخی موارد، به زوجین امکان می دهد تا با انعطاف پذیری بیشتری، متناسب با شرایط آینده زندگی مشترک خود، درباره مهریه تصمیم گیری کنند.

متن کامل ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی

متن ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی به شرح زیر است:

ممکن است اختیار تعیین مهر به شوهر یا شخص ثالثی داده شود. در این صورت، شوهر یا شخص ثالث می تواند مهر را هر قدر بخواهد معین کند.

تبیین مفاهیم کلیدی و ارکان ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی

برای درک عمیق ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی، لازم است تا مفاهیم و ارکان کلیدی آن به دقت تبیین شوند. این ماده به طور خاص به تفویض اختیار تعیین مهر می پردازد که خود مستلزم شناخت ماهیت مهر و مفهوم تفویض اختیار است.

مفهوم مهر و مهریه

در نظام حقوقی ایران، مهر یا مهریه مالی است که به هنگام عقد نکاح، مرد به زن می پردازد یا متعهد به پرداخت آن می شود. این حق مالی، به محض وقوع عقد، برای زن ایجاد می شود. مهریه انواع مختلفی دارد که اصلی ترین آنها شامل موارد زیر است:

مهرالمسمی: مهریه ای که در زمان عقد نکاح، میزان و نوع آن به صراحت و با توافق زوجین تعیین و نام گذاری می شود.
مهرالمثل: مهریه ای که در صورت عدم تعیین مهرالمسمی در عقد دائم و وقوع نزدیکی یا در صورت بطلان عقد دائم یا موقت و وقوع نزدیکی، با توجه به عرف و عادت، و با در نظر گرفتن موقعیت اجتماعی و خانوادگی زن و سایر شرایط مشابه او، تعیین می شود.
مهرالمتعه: مهریه ای که در عقد موقت در صورت عدم تعیین مهر، به زن تعلق می گیرد و با توجه به وضعیت مالی مرد و در صورت عدم تعیین مهرالمسمی و وقوع طلاق قبل از نزدیکی، بر اساس وضعیت مرد تعیین می شود.
مهرالسنه: مهریه ای که در سنت اسلامی و سیره ائمه معصومین (ع)، به میزان ۵۰۰ درهم نقره (معادل تقریباً ۱۰۵ مثقال نقره) تعیین شده است.
مهرالمفوضه: این نوع مهریه، موضوع اصلی ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی است. مهرالمفوضه به وضعیتی گفته می شود که در عقد نکاح، تعیین میزان مهریه به شوهر یا شخص ثالثی تفویض می گردد. در این حالت، میزان مهریه در زمان عقد معلوم نیست و تعیین آن به آینده موکول می شود. پس از تعیین، مهرالمفوضه تبدیل به مهرالمسمی می گردد.

مفهوم تفویض اختیار

تفویض اختیار در ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی به معنای واگذاری حق تعیین میزان مهریه به فردی دیگر است. این مفهوم با توکیل (وکالت) متفاوت است. در توکیل، وکیل صرفاً به نمایندگی از موکل خود عمل می کند و اختیاراتش محدود به حدود وکالت است. اما در تفویض اختیار تعیین مهر، فرد تفویض شونده (شوهر یا شخص ثالث) در عمل مستقل از اراده طرفین و به اراده خود، میزان مهر را تعیین می کند. این تفویض، نوعی توافق ثانوی است که ضمن عقد نکاح یا شرط ضمن عقد خارج لازم، به یکی از زوجین یا شخص ثالث واگذار می شود.

شوهر به عنوان طرف تفویض شونده

یکی از گزینه هایی که ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی برای تفویض اختیار تعیین مهریه مطرح می کند، واگذاری این اختیار به خود شوهر است. در این حالت، شوهر می تواند هر قدر که بخواهد، اعم از کم یا زیاد، مهریه را تعیین کند. این اختیار گسترده به نظر می رسد، اما باید توجه داشت که این تعیین مهر باید از هر جهت مشروع و قانونی باشد و از مصادیق مهریه های باطل یا غیرمعتبر نباشد.

شخص ثالث به عنوان طرف تفویض شونده

گزینه دیگر برای تفویض اختیار تعیین مهریه، واگذاری آن به یک شخص ثالث است. این شخص می تواند یک نفر یا چند نفر باشد و لزومی به متخصص بودن او در امور حقوقی نیست، هرچند انتخاب فرد متخصص و آگاه می تواند به تصمیم گیری بهتر کمک کند. جایگاه حقوقی شخص ثالث در اینجا شبیه به داور است، اما نه به معنای خاص داوری در حل اختلاف، بلکه به معنای شخصی که اختیار تصمیم گیری در یک موضوع خاص را از طرفین دریافت کرده است.

معیارها و ویژگی های شخص ثالث: قانون مدنی شرایط خاصی برای شخص ثالث تعیین نکرده است. انتخاب شخص ثالث معمولاً بر اساس اعتماد و توافق زوجین صورت می گیرد. این شخص باید از اهلیت لازم برای انجام این امر (مانند عقل و بلوغ) برخوردار باشد.
جایگاه حقوقی شخص ثالث: شخص ثالث در اینجا نقش یک مرجع توافقی را ایفا می کند که اراده زوجین به او واگذار شده است تا بر اساس صلاحدید خود، میزان مهریه را مشخص کند. این تعیین پس از انجام، جای مهرالمسمی را می گیرد.

شرایط صحت و اعتبار تفویض اختیار تعیین مهر

قرارداد یا شرطی که به موجب آن اختیار تعیین مهریه به دیگری تفویض می شود، همانند سایر قراردادها، باید از شرایط عمومی صحت معاملات برخوردار باشد. در غیر این صورت، این توافق می تواند باطل یا غیرنافذ تلقی شود. مهم ترین شرایط صحت و اعتبار تفویض اختیار تعیین مهر عبارتند از:

۱. اهلیت طرفین (زوجین)

در زمان تفویض اختیار تعیین مهریه، زوجین باید دارای اهلیت لازم برای انجام معامله باشند. این به آن معناست که:

عاقل باشند: هر دو طرف باید دارای قوه تمییز و عقلانیت باشند و از جنون یا اختلالات روانی که اراده را مختل می کند، مبرا باشند.
رشید باشند: هر دو طرف باید به سن رشد قانونی (۱۸ سال تمام شمسی) رسیده باشند یا به موجب حکم دادگاه، رشد مالی آن ها اثبات شده باشد. اگر یکی از زوجین، به دلیل کمی سن یا بیماری روانی، اهلیت لازم برای توافق در امور مالی را نداشته باشد، تفویض اختیار تعیین مهریه باطل یا غیرنافذ خواهد بود، حتی اگر خود عقد نکاح صحیح باشد.

۲. رضایت و قصد

تفویض اختیار تعیین مهریه باید با رضایت کامل و قصد حقیقی زوجین صورت گیرد. هرگونه اکراه، اجبار، اشتباه یا تدلیس که منجر به سلب یا خدشه به اراده آزاد طرفین شود، می تواند صحت این تفویض را زیر سؤال ببرد. توافق قلبی و اراده باطنی زوجین بر تفویض این اختیار از ارکان اساسی صحت آن است.

۳. شکل تفویض

قانون مدنی برای تفویض اختیار تعیین مهر، شکل خاصی را الزامی نکرده است. این تفویض می تواند به صورت های مختلفی صورت پذیرد:

ضمن عقد نکاح: معمولاً تفویض اختیار تعیین مهر در خود عقدنامه و به عنوان یکی از شروط ضمن عقد نکاح درج می شود. این رایج ترین روش است.
به صورت شرط ضمن عقد خارج لازم: این تفویض می تواند در قالب یک شرط ضمن عقد دیگری (غیر از نکاح) که لازم الاجرا باشد، مورد توافق قرار گیرد. هرچند که کمتر رایج است، از نظر حقوقی معتبر است.

مهم این است که این توافق به وضوح و بدون ابهام بیان شود و اراده طرفین بر تفویض اختیار، مشخص باشد.

۴. مشروعیت جهت

هدف یا جهت از تفویض اختیار تعیین مهریه باید مشروع و قانونی باشد. به عبارت دیگر، این تفویض نباید برای انجام کار نامشروع یا اهداف غیرقانونی صورت گیرد. برای مثال، اگر هدف از این تفویض، فرار از دین یا تضییع حقوق اشخاص ثالث باشد، توافق مزبور از اعتبار ساقط خواهد شد.

حدود اختیار تعیین مهریه توسط شوهر یا شخص ثالث

یکی از جنبه های کلیدی و در عین حال چالش برانگیز ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی، عبارت هر قدر بخواهد معین کند است که در متن قانون آمده است. این عبارت نشان دهنده گستردگی اختیار تفویض شونده (شوهر یا شخص ثالث) در تعیین میزان مهریه است، اما آیا این اختیار مطلق و بدون محدودیت است؟

هر قدر بخواهد معین کند: بررسی دامنه این اختیار

با توجه به نص ماده ۱۰۸۹، شوهر یا شخص ثالثی که اختیار تعیین مهریه به او تفویض شده است، می تواند مهریه را به هر میزان که صلاح بداند، تعیین کند. این میزان می تواند بسیار کم یا بسیار زیاد باشد. این گستره اختیار، به تفاوتی اساسی با وضعیت تفویض اختیار به زوجه (موضوع ماده ۱۰۹۰ قانون مدنی) منجر می شود.

با این حال، این اختیار مطلق نیست و محدودیت هایی بر آن وارد است:

مشروعیت مهریه: مهریه تعیین شده باید مشروع و دارای ارزش مالی و قابل تملک باشد. تعیین مهریه هایی که از نظر شرعی یا قانونی باطل یا غیرمعتبر هستند (مانند تعیین مهریه از مال حرام، کاری نامشروع، یا چیزی که مالیت ندارد)، حتی با وجود تفویض اختیار، موجب بطلان مهریه خواهد شد.
عدم سوءاستفاده از اختیار: اگرچه قانون عبارت هر قدر بخواهد را به کار برده است، اما در سیستم حقوقی ایران، هیچ اختیاری مطلق و بدون قید و شرط تلقی نمی شود. سوءاستفاده از حق، حتی اگر در ظاهر مطابق قانون باشد، می تواند مورد اعتراض قرار گیرد. اگر تعیین مهریه به حدی نامتعارف باشد که از قصد اولیه تفویض تجاوز کند و موجب اضرار فاحش به یکی از طرفین شود، ممکن است مورد ایراد قرار گیرد. با این حال، در عمل، اثبات سوءاستفاده از این اختیار در مراجع قضایی دشوار است، چرا که اراده طرفین در زمان عقد به این تفویض، مبنای اصلی قضاوت است.
توافق اولیه زوجین: در برخی موارد، زوجین ممکن است ضمن تفویض اختیار، چارچوب یا محدودیت هایی را برای میزان مهریه تعیین کنند. مثلاً شرط کنند که مهریه بین حداقل و حداکثر مشخصی باشد. در این صورت، فرد تفویض شونده ملزم به رعایت این محدودیت هاست.

مقایسه با ماده ۱۰۹۰ قانون مدنی

تفاوت میان ماده ۱۰۸۹ و ماده ۱۰۹۰ قانون مدنی یکی از نکات حقوقی بسیار مهم است که درک آن برای زوجین و متخصصان حقوقی ضروری است. این دو ماده، به وضعیت مهرالمفوضه می پردازند، اما با رویکردهای متفاوت:

ماده ۱۰۹۰ قانون مدنی می گوید:

اگر اختیار تعیین مهر به زن داده شود، زن نمی تواند بیشتر از مهرالمثل معین نماید.

این تفاوت اساسی را می توان در جدول زیر مشاهده کرد:

ویژگی	ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی (تفویض به شوهر یا شخص ثالث)	ماده ۱۰۹۰ قانون مدنی (تفویض به زوجه)
طرف تفویض شونده	شوهر یا شخص ثالث	زوجه (زن)
حدود اختیار در تعیین مهر	می تواند مهر را هر قدر بخواهد معین کند (با رعایت مشروعیت و عدم سوءاستفاده از حق).	نمی تواند بیشتر از مهرالمثل معین نماید.
مبنای محدودیت	محدودیت اصلی بر اساس مشروعیت و عدم سوءاستفاده از حق است.	محدودیت صریح قانونی به مهرالمثل زن، برای جلوگیری از افراط گرایی.
اهمیت در تصمیم گیری	امکان تعیین مهریه بسیار بالا یا بسیار پایین را فراهم می کند.	حفاظت از مرد در برابر تعیین مهریه های نامتعارف و بسیار زیاد توسط زن.

این تفاوت نشان می دهد که قانون گذار در تفویض اختیار تعیین مهریه به زوجه، برای حفظ تعادل و جلوگیری از افراط، محدودیت مهرالمثل را در نظر گرفته است، در حالی که در تفویض به شوهر یا شخص ثالث، این محدودیت صریح وجود ندارد. این نکته برای زوجینی که قصد تفویض اختیار تعیین مهریه را دارند، بسیار حیاتی است و باید با آگاهی کامل از آن تصمیم گیری کنند.

آثار حقوقی تفویض اختیار تعیین مهر (پس از تعیین)

زمانی که اختیار تعیین مهریه به شوهر یا شخص ثالث تفویض می شود و این اختیار اعمال می گردد، آثار حقوقی مهمی به دنبال دارد که دانستن آنها برای طرفین ضروری است:

لزوم تعیین مهریه توسط طرف تفویض شونده در مهلت مقرر

پس از تفویض اختیار تعیین مهریه، بر شوهر یا شخص ثالث که این اختیار به او واگذار شده، لازم است که در مهلت تعیین شده (اگر مهلتی مشخص شده باشد) یا در زمان معقول (اگر مهلتی تعیین نشده باشد)، اقدام به تعیین مهریه کند. عدم تعیین مهریه در مهلت مقرر یا امتناع از آن، پیامدهای حقوقی خاص خود را دارد که در بخش های بعدی به تفصیل بررسی می شود. این تعیین مهریه، یک عمل حقوقی است که اراده فرد تفویض شونده را در قالب یک مقدار مشخص، محقق می سازد.

تبدیل مهرالمفوضه به مهرالمسمی پس از تعیین

یکی از مهم ترین آثار حقوقی تعیین مهریه پس از تفویض اختیار این است که مهرالمفوضه به مهرالمسمی تبدیل می شود. قبل از تعیین، مهریه یک ماهیت مبهم و معلق دارد که صرفاً یک اختیار برای تعیین آن وجود دارد. اما به محض اینکه شوهر یا شخص ثالث، میزان مهریه را مشخص کرد، این مهریه حالت مهرالمسمی پیدا می کند، به این معنی که میزان آن مشخص و نام گذاری شده است. از این پس، تمامی قواعد و احکام مربوط به مهرالمسمی بر آن جاری خواهد شد.

حقوق زوجه پس از تعیین مهریه

پس از اینکه مهرالمفوضه به مهرالمسمی تبدیل شد، زوجه تمامی حقوقی را که در خصوص مهرالمسمی دارد، بر این مهریه نیز خواهد داشت. این حقوق شامل موارد زیر است:

عندالمطالبه بودن مهریه: به طور کلی، مهریه به محض وقوع عقد، به ملکیت زن درمی آید و او می تواند هر زمان که بخواهد، آن را مطالبه کند. این حق پس از تعیین مهر نیز برقرار است.
عندالاستطاعه بودن مهریه (در صورت توافق): در صورتی که زوجین توافق کرده باشند که پرداخت مهریه عندالاستطاعه باشد، بدین معنا که مرد تنها زمانی موظف به پرداخت مهریه است که توانایی مالی آن را داشته باشد، این شرط نیز پس از تعیین مهریه، بر آن جاری خواهد بود.
حق حبس: زن می تواند تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده باشد، از انجام وظایف زوجیت خودداری کند، مشروط بر اینکه مهریه حال باشد. این حق نیز پس از تعیین مهریه برقرار خواهد بود.

بنابراین، تعیین مهریه توسط فرد تفویض شونده، به منزله تکمیل فرایند مهر و اعطای حقوق کامل زوجه نسبت به آن است.

موارد عدم تعیین مهریه توسط تفویض شونده و تکلیف قانونی

گاهی اوقات ممکن است شوهر یا شخص ثالثی که اختیار تعیین مهریه به او تفویض شده، بنا به دلایلی موفق به تعیین مهریه نشود. در این صورت، تکلیف قانونی مهریه چیست؟ قانون مدنی برای این شرایط، راهکارهایی را پیش بینی کرده است تا حقوق زوجه تضییع نشود.

۱. امتناع از تعیین مهر

یکی از وضعیت های ممکن این است که شوهر یا شخص ثالثی که این اختیار به او تفویض شده است، از تعیین مهریه خودداری کند. این امتناع ممکن است عمدی باشد یا ناشی از سهل انگاری. در هر دو صورت، زن نمی تواند حقوق خود را نسبت به مهریه اعمال کند، زیرا هنوز مبلغ مشخصی تعیین نشده است.

۲. فوت یا حجر (جنون، سفه) طرف تفویض شونده

حالت دیگری که می تواند مانع از تعیین مهریه توسط تفویض شونده شود، فوت یا حجر او قبل از انجام این امر است. حجر شامل مواردی مانند جنون (عدم عقل) و سفه (عدم توانایی در اداره امور مالی) می شود. در این شرایط، فرد تفویض شونده دیگر قادر به اعمال اختیار خود نیست.

تکلیف مهریه در این شرایط

در صورتی که اختیار تعیین مهریه به شوهر یا شخص ثالث تفویض شده باشد، اما به هر دلیلی (امتناع، فوت یا حجر) تعیین مهریه صورت نگیرد، تکلیف مهریه به شرح زیر است:

ورود دادگاه به موضوع و تعیین مهریه: اصل بر این است که در صورت عدم تعیین مهریه توسط فرد تفویض شونده، دادگاه صالح وارد عمل شده و خود اقدام به تعیین مهریه می کند. دادگاه در این حالت، با در نظر گرفتن کلیه اوضاع و احوال، شأن زن، وضعیت مالی مرد و عرف و عادت، میزان مهریه را به عنوان مهرالمثل تعیین خواهد کرد. این حکم برای حفظ حقوق زن و جلوگیری از بلاتکلیفی مهریه است.
امکان تراضی مجدد زوجین بر انتخاب داور جدید یا تعیین مهرالمسمی: پیش از ورود دادگاه یا حتی پس از آن، زوجین می توانند مجدداً با یکدیگر تراضی کرده و راهکار دیگری را برای تعیین مهریه انتخاب کنند. این راهکار می تواند شامل موارد زیر باشد:
- انتخاب داور یا شخص ثالث جدید: زوجین می توانند با توافق یکدیگر، شخص دیگری را به عنوان تفویض شونده انتخاب کنند تا وی مهریه را تعیین کند.
- **تراضی بر تعیین مهرالمسمی: زوجین می توانند به جای تفویض اختیار، مستقیماً با توافق یکدیگر، مبلغ مشخصی را به عنوان مهرالمسمی تعیین کنند. در این صورت، مهریه از حالت مهرالمفوضه خارج شده و به مهرالمسمی تبدیل می شود.
آیا در صورت عدم تعیین، مهریه مهرالمثل خواهد بود؟ (تحلیل نظرات حقوقی و رویه قضایی): بله، همانطور که ذکر شد، نظر غالب در دکترین حقوقی و رویه قضایی ایران این است که در صورت عدم تعیین مهریه توسط شوهر یا شخص ثالث، تکلیف مهریه به دادگاه محول می شود و دادگاه آن را بر اساس مهرالمثل تعیین می کند. این بدان معناست که در چنین شرایطی، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود. این رویکرد منطقی و عادلانه است، چرا که در غیر این صورت، حقوق مالی زن در قبال عدم تعیین مهریه توسط فردی دیگر، به کلی نادیده گرفته می شد.

رویه قضایی و نکات کاربردی

ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی و مسائل مربوط به تفویض اختیار تعیین مهریه، در رویه قضایی و مشاوره حقوقی، چالش ها و نکات کاربردی خاص خود را دارد. درک این نکات می تواند به وکلا، زوجین و مشاوران خانواده در مواجهه با این موضوع کمک شایانی کند.

نکات مهم برای وکلا در تنظیم شرط تفویض مهریه در عقدنامه

برای وکلای دادگستری و مشاوران حقوقی، دقت در تنظیم شرط تفویض مهریه در عقدنامه بسیار حیاتی است تا از بروز اختلافات آتی جلوگیری شود:

صراحت و وضوح شرط: شرط تفویض باید کاملاً واضح و بدون ابهام باشد. باید به صراحت ذکر شود که اختیار تعیین مهریه به چه کسی (شوهر یا شخص ثالث) و با چه حدود و اختیاراتی واگذار شده است.
تعیین مهلت: در صورت امکان، یک مهلت مشخص برای تعیین مهریه توسط تفویض شونده تعیین شود (مثلاً ظرف ۶ ماه از تاریخ عقد). این کار از بلاتکلیفی جلوگیری می کند و می تواند مبنایی برای ورود دادگاه در صورت عدم تعیین باشد.
تعیین سازوکار جایگزین: در شرط تفویض، بهتر است مکانیزمی برای حالتی که تفویض شونده از تعیین مهر خودداری کند یا فوت/محجور شود، پیش بینی شود. مثلاً: در صورت عدم تعیین مهر توسط شخص ثالث ظرف مهلت مقرر یا فوت/حجر وی، تعیین مهر به عهده دادگاه خواهد بود، مگر آنکه زوجین بر شخص ثالث دیگری توافق نمایند.
مشخصات شخص ثالث: اگر اختیار به شخص ثالثی تفویض می شود، مشخصات کامل او (نام، نام خانوادگی، شماره ملی) باید در عقدنامه درج شود. همچنین، اگر تعداد اشخاص ثالث بیش از یک نفر است، نحوه تصمیم گیری آن ها (مثلاً با اتفاق آرا یا اکثریت) مشخص گردد.
مشورت با زوجین: وکیل باید به طور کامل پیامدهای حقوقی تفویض اختیار، به ویژه تفاوت ماده ۱۰۸۹ و ۱۰۹۰، را برای زوجین توضیح دهد تا آن ها با آگاهی کامل تصمیم گیری کنند.

توصیه هایی برای زوجین در انتخاب شخص ثالث و تعیین حدود اختیارات

زوجین نیز پیش از توافق بر تفویض اختیار تعیین مهریه، باید نکات مهمی را مد نظر قرار دهند:

انتخاب شخص ثالث معتمد و بی طرف: اگر قرار است اختیار تعیین مهر به شخص ثالثی واگذار شود، باید فردی را انتخاب کنند که کاملاً مورد اعتماد هر دو طرف باشد و انتظار می رود که در تعیین مهریه، بی طرفانه و عادلانه عمل کند.
گفتگو درباره انتظارات: زوجین بهتر است پیش از تفویض اختیار، انتظارات خود را درباره میزان مهریه با یکدیگر و با شخص ثالث مورد نظر در میان بگذارند. اگرچه اختیار مطلق به نظر می رسد، اما شفافیت اولیه می تواند از سوءتفاهم ها بکاهد.
آگاهی از حقوق و تعهدات: زوجین باید بدانند که پس از تفویض اختیار، کنترل مستقیم بر میزان مهریه را از دست می دهند و به تصمیم شوهر یا شخص ثالث، مگر در موارد سوءاستفاده از حق، پایبند خواهند بود.
در نظر گرفتن شرایط آینده: گاهی اوقات، زوجین برای جلوگیری از اختلافات اولیه، تعیین مهریه را به آینده موکول می کنند. این تصمیم باید با در نظر گرفتن تمامی جوانب زندگی مشترک و احتمالات آتی باشد.

مثال های فرضی از دعاوی مرتبط با عدم تعیین مهریه یا اختلاف در حدود اختیار

برای درک بهتر رویه قضایی، به چند مثال فرضی توجه کنید:

مثال ۱: امتناع شخص ثالث از تعیین مهر

فرض کنید در عقدنامه، تعیین مهریه به برادر بزرگتر زوجین تفویض شده است. پس از گذشت یک سال از عقد، برادر بزرگتر با وجود درخواست های مکرر زن، از تعیین مهریه خودداری می کند. در این حالت، زن می تواند به دادگاه مراجعه کرده و از دادگاه تقاضای تعیین مهرالمثل کند. دادگاه پس از بررسی شرایط زن و مرد و عرف جامعه، مهرالمثل را تعیین و حکم به پرداخت آن صادر خواهد کرد.

مثال ۲: تعیین مهریه نامتعارف توسط شوهر

در عقدنامه، اختیار تعیین مهریه به شوهر تفویض شده و شوهر پس از چند ماه، مهریه ای بسیار ناچیز (مثلاً یک شاخه گل) را تعیین می کند. زن می تواند این تعیین را مصداق سوءاستفاده از حق تلقی کرده و در دادگاه به آن اعتراض کند. اگرچه دادگاه معمولاً به هر قدر بخواهد اهمیت می دهد، اما در صورت اثبات سوءاستفاده از حق و اضرار فاحش، می تواند حکم به تعیین مهرالمثل دهد یا تعیین انجام شده را نامعتبر بداند. البته در عمل، اثبات این امر دشوار است و نیاز به ادله قوی دارد.

مثال ۳: فوت شخص ثالث پیش از تعیین مهر

اختیار تعیین مهریه به دایی زوجه تفویض شده است، اما او قبل از اینکه مهریه را تعیین کند، فوت می کند. در این صورت، همانند مثال ۱، زن می تواند به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای تعیین مهرالمثل را داشته باشد. دادگاه در این موارد بر اساس ضوابط مهرالمثل، تصمیم گیری خواهد کرد.

این مثال ها نشان می دهند که با وجود اختیارات گسترده در ماده ۱۰۸۹، اما خلأ یا سوءاستفاده از آن می تواند به ورود دادگاه و تعیین مهرالمثل توسط قاضی منجر شود.

نتیجه گیری

ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی، یک ابزار حقوقی مهم و منعطف برای تعیین مهریه در عقد نکاح است که امکان تفویض اختیار تعیین میزان مهر را به شوهر یا شخص ثالث فراهم می آورد. این مکانیزم که به مهرالمفوضه شهرت دارد، از یک سو به زوجین انعطاف پذیری می دهد تا در زمان مناسب و با توجه به شرایط آتی، در مورد مهریه تصمیم گیری کنند، و از سوی دیگر، به دلیل گستره اختیار تفویض شونده (شوهر یا شخص ثالث می تواند هر قدر بخواهد مهر را تعیین کند)، ظرافت های حقوقی خاصی را به همراه دارد.

فهم دقیق این ماده مستلزم شناخت مفاهیمی چون انواع مهریه، تفاوت تفویض با توکیل، و ارکان صحت این تفویض از جمله اهلیت، رضایت و مشروعیت جهت است. نکته حائز اهمیت، مقایسه آن با ماده ۱۰۹۰ قانون مدنی است که در صورت تفویض اختیار به زوجه، وی را به تعیین مهرالمثل محدود می کند، در حالی که برای شوهر یا شخص ثالث چنین محدودیتی به صراحت بیان نشده و تنها با قواعد عمومی حقوقی (مانند مشروعیت و عدم سوءاستفاده از حق) محدود می شود.

در نهایت، ضروری است که زوجین پیش از انتخاب این روش برای تعیین مهریه، با آگاهی کامل از تمامی جوانب حقوقی، مزایا و معایب آن، و با مشورت با متخصصین حقوقی اقدام نمایند. تعیین دقیق شرایط تفویض در عقدنامه و پیش بینی راهکارهای جایگزین در صورت عدم ایفای نقش توسط تفویض شونده، می تواند از بروز بسیاری از اختلافات و مشکلات حقوقی در آینده جلوگیری کند و حقوق طرفین را به نحو مطلوب حفظ نماید.

منابع و مراجع

قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران.
صفایی، سید حسین؛ امامی، اسدالله. (۱۳۸۵). حقوق خانواده. تهران: انتشارات میزان.
کاتوزیان، ناصر. (۱۳۹۴). حقوق مدنی: خانواده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (۱۳۸۸). ترمینولوژی حقوق. تهران: کتابخانه گنج دانش.
شهید ثانی، زین الدین بن علی. (بی تا). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. قم: انتشارات داوری.
مجموعه مقالات همایش های حقوق خانواده و مهریه.
رویه های قضایی دیوان عالی کشور و آرای وحدت رویه.

آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی | بررسی جامع آثار بطلان عقد نکاح" هستید؟ با کلیک بر روی قوانین حقوقی، آیا به دنبال موضوعات مشابهی هستید؟ برای کشف محتواهای بیشتر، از منوی جستجو استفاده کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی | بررسی جامع آثار بطلان عقد نکاح"، کلیک کنید.