نمونه دادخواست نشر اکاذیب و هر آنچه باید بدانید: راهنمای جامع

نشر اکاذیب به معنای انتشار اخبار یا مطالب دروغ به قصد ضرر زدن یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی است. این جرم می تواند به صورت سنتی یا در فضای مجازی اتفاق بیفتد و عواقب حقوقی جدی برای مرتکب در پی دارد. اگر قربانی چنین جرمی شده اید و به دنبال احقاق حق خود هستید، نیازمند طرح شکایت کیفری هستید که در اصطلاح حقوقی به آن «شکواییه» گفته می شود، نه «دادخواست» که مربوط به دعاوی حقوقی است. این راهنمای جامع به شما کمک می کند تا با جنبه های حقوقی، مراحل شکایت، تفاوت های کلیدی با جرایم مشابه و نمونه های عملی از شکواییه، لایحه دفاعیه و آرای دادگاه آشنا شوید.

حفظ حیثیت و آبروی افراد در جامعه، یکی از بنیادی ترین حقوقی است که قانون گذار به آن توجه ویژه ای دارد. در دنیای امروز که سرعت انتقال اطلاعات سرسام آور است و فضای مجازی به بستری برای ارتباطات بی شمار تبدیل شده، متاسفانه گاهی شاهد انتشار اطلاعات نادرست و شایعاتی هستیم که می تواند به زندگی، شغل و اعتبار اشخاص حقیقی و حقوقی لطمه جبران ناپذیری وارد کند. جرم نشر اکاذیب دقیقاً برای مقابله با چنین اقداماتی طراحی شده تا از افراد در برابر دروغ پردازی و تهمت حمایت کند. این مقاله با هدف ارائه یک مرجع کامل و قابل اعتماد، شما را گام به گام با ابعاد مختلف این جرم آشنا می سازد تا هم قربانیان و هم متهمان بتوانند با آگاهی کامل تری در مسیر حقوقی قدم بردارند.

درک جرم نشر اکاذیب: چیستی و انواع

برای درک کامل نحوه برخورد قانونی با نشر اکاذیب، ابتدا لازم است تعریفی دقیق از این جرم داشته باشیم و با ارکان تشکیل دهنده آن آشنا شویم. نشر اکاذیب جرمی است که با اظهار یا انتشار مطالبی خلاف واقع، به آبرو و اعتبار افراد آسیب می رساند یا نظم عمومی را مختل می کند.

نشر اکاذیب چیست؟ تعریف حقوقی و ارکان اصلی

جرم نشر اکاذیب عبارت است از انتشار اخبار دروغ یا وقایع خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی. هدف اصلی قانون گذار از جرم انگاری نشر اکاذیب، حمایت از حیثیت و آبروی اشخاص و جلوگیری از ایجاد بی نظمی و اضطراب در جامعه است. این جرم برای تحقق نیازمند سه رکن اساسی است:

• رکن قانونی: وجود ماده قانونی که رفتار مورد نظر را جرم دانسته و برای آن مجازات تعیین کرده باشد.
• رکن مادی: انجام فعلی که در قانون جرم شناخته شده است، مانند انتشار یا اظهار مطالب کذب.
• رکن معنوی: وجود قصد و نیت مجرمانه در فرد مرتکب، یعنی قصد اضرار یا تشویش اذهان.

انواع نشر اکاذیب: سنتی و در فضای مجازی

نشر اکاذیب را می توان به دو دسته کلی سنتی و در فضای مجازی تقسیم کرد که هر کدام بستر و قوانین خاص خود را دارند.

نشر اکاذیب سنتی

این نوع از نشر اکاذیب عمدتاً به روش هایی اشاره دارد که پیش از فراگیر شدن اینترنت و فضای مجازی، رایج بوده اند. ماده 698 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) به نشر اکاذیب سنتی می پردازد. این ماده بیان می کند: «هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم شود.»

ارکان این جرم در بستر سنتی عبارتند از:

• رکن مادی: اظهار اکاذیب یا نسبت دادن اعمال خلاف حقیقت. شیوه های ارتکاب شامل نامه، شکواییه، مراسلات، اوراق چاپی یا خطی، و نطق در مجامع می شود. مهم این است که این اظهارات به صورت کتبی یا شفاهی در یک جمع عمومی یا از طریق ابزارهای انتشار سنتی صورت گیرد.
• رکن معنوی: قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی. آگاهی به کذب بودن مطلب و اراده بر انتشار آن نیز از اجزای این رکن است.
• رکن قانونی: ماده 698 قانون مجازات اسلامی.

نشر اکاذیب در فضای مجازی

با گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، بستر جدیدی برای ارتکاب این جرم فراهم شده است که با عنوان نشر اکاذیب سایبری شناخته می شود. ماده 18 قانون جرایم رایانه ای (که در ماده 746 قانون مجازات اسلامی نیز گنجانده شده است) به این نوع از جرم می پردازد. این ماده مقرر می دارد: «هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق یاد شده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت (در صورت امکان)، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد و پنجاه میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.»

در نشر اکاذیب سایبری، سه رفتار اصلی می تواند جرم را محقق کند:

1. انتشار اکاذیب: مانند انتشار یک خبر دروغ در یک کانال تلگرامی.
2. در دسترس قرار دادن اکاذیب: مثلاً بارگذاری یک فایل حاوی اطلاعات کذب در یک فضای ابری و دادن لینک آن به دیگران.
3. انتساب اعمال خلاف حقیقت: نسبت دادن انجام یک کار خلاف واقع به یک شخص حقیقی یا حقوقی در شبکه های اجتماعی.

ارکان این جرم در فضای مجازی نیز مشابه نوع سنتی است، با این تفاوت که بستر ارتکاب جرم، سیستم های رایانه ای و مخابراتی هستند.

ارکان مشترک و تفصیلی جرم نشر اکاذیب

برای تحقق جرم نشر اکاذیب، چه به صورت سنتی و چه در فضای مجازی، وجود عناصر و ارکان مشترکی ضروری است که در ادامه به تفصیل بررسی می شوند:

• کذب بودن مطلب: مهم ترین رکن این جرم، دروغ بودن مطلب اظهار شده یا انتساب داده شده است. اگر صحت ادعایی که منتشر شده ثابت شود، دیگر جرم نشر اکاذیب محقق نخواهد شد. این بدان معناست که شاکی باید اثبات کند آنچه منتشر شده، خلاف واقع است.
• قصد اضرار یا تشویش: وجود سوءنیت خاص در مرتکب، یعنی قصد و نیت او برای ضرر رساندن به دیگری یا ایجاد تشویش در اذهان عمومی یا مقامات رسمی، حیاتی است. حتی اگر ضرر عملاً وارد نشده باشد، صرف وجود این قصد، جرم را محقق می کند. اثبات این قصد می تواند چالش برانگیز باشد و معمولاً از قرائن و شواهد موجود در پرونده و ماهیت مطالب منتشر شده استنباط می شود.
• قابلیت اضرار یا تشویش: مطلب کذب باید ذاتاً پتانسیل آسیب رساندن یا ایجاد تشویش را داشته باشد، حتی اگر در عمل، ضرر یا تشویشی وارد نشده باشد. به عبارت دیگر، مطالب بی اهمیت و غیرقابل اعتنا که عرفاً نمی توانند به کسی ضرر برسانند یا اذهان عمومی را مشوش کنند، مشمول این جرم نمی شوند.
• انتساب یا اظهار: منظور از انتساب، بار کردن یک عمل خلاف واقع به یک شخص حقیقی یا حقوقی مشخص است. اما اظهار اکاذیب می تواند به صورت کلی تر و بدون انتساب صریح به فرد خاصی باشد و صرفاً به انتشار یک خبر دروغ یا شایعه بپردازد. قانون گذار هر دو حالت را جرم انگاری کرده است.

جرم نشر اکاذیب با هدف حفاظت از حیثیت و آبروی افراد و جلوگیری از بی نظمی اجتماعی از طریق انتشار اطلاعات دروغ، در قوانین کیفری ایران جرم انگاری شده است. آگاهی از ارکان و انواع این جرم برای هر شهروندی ضروری است.

تفاوت های کلیدی و کاربردی

در حقوق کیفری، جرایم متعددی وجود دارند که ممکن است در نگاه اول شبیه به نشر اکاذیب به نظر برسند. با این حال، تفاوت های ظریفی در ارکان و ماهیت این جرایم وجود دارد که شناخت آن ها برای تشخیص صحیح و طرح شکایت درست، اهمیت فراوانی دارد. دو جرم مهم که غالباً با نشر اکاذیب اشتباه گرفته می شوند، افترا و تشویش اذهان عمومی هستند.

تفاوت جرم نشر اکاذیب با افترا (سنتی و سایبری)

جرم افترا که در ماده 697 قانون مجازات اسلامی تعریف شده، به معنای انتساب صریح جرمی به دیگری است که نتواند صحت آن را ثابت کند. تفاوت های اصلی این دو جرم به شرح زیر است:

ویژگی	نشر اکاذیب	افترا
ماهیت عمل	انتشار اخبار یا مطالب کذب یا انتساب اعمال خلاف حقیقت (ممکن است مجرمانه نباشد).	انتساب صریح یک عمل مجرمانه به دیگری.
صراحت انتساب	می تواند صریح یا تلویحی باشد (هم به شخص مشخص و هم به طور کلی).	حتماً باید صریح و به شخص مشخص باشد.
کذب بودن مطلب	اصل بر کذب بودن است و شاکی باید آن را اثبات کند.	مرتکب باید صحت انتساب را ثابت کند، در غیر این صورت عمل او افترا محسوب می شود.
سوءنیت	علاوه بر سوءنیت عام (قصد انجام عمل)، سوءنیت خاص (قصد اضرار یا تشویش اذهان) لازم است.	سوءنیت عام (قصد انتساب جرم) کافی است و نیاز به قصد اضرار خاص ندارد.
دایره شمول	وسیه تر است و شامل مطالب غیر مجرمانه نیز می شود.	محدودتر است و صرفاً شامل انتساب اعمالی می شود که طبق قانون جرم هستند.
قابل گذشت بودن	نشر اکاذیب سنتی قابل گذشت و نشر اکاذیب سایبری غیرقابل گذشت است.	قابل گذشت است.

به عنوان مثال، اگر کسی در مورد ورشکستگی دروغین یک شرکت خبری منتشر کند، نشر اکاذیب است؛ اما اگر به دروغ به رئیس شرکت اتهام اختلاس وارد کند، افترا محسوب می شود.

تفاوت نشر اکاذیب سنتی و در فضای مجازی

اگرچه هر دو نوع نشر اکاذیب در ماهیت کلی مشابه هستند، اما تفاوت های عملی و قانونی مهمی بین آن ها وجود دارد:

• تفاوت در بستر ارتکاب جرم: نشر اکاذیب سنتی از طریق رسانه های فیزیکی مانند نامه، روزنامه، اعلامیه و نطق های عمومی انجام می شود، در حالی که نشر اکاذیب در فضای مجازی از طریق سیستم های رایانه ای و مخابراتی، مانند شبکه های اجتماعی، وب سایت ها، ایمیل و پیامک رخ می دهد.
• تفاوت در مجازات ها: مجازات ها در هر دو مورد حبس و جزای نقدی را شامل می شوند، اما جزئیات و میزان آن ها می تواند متفاوت باشد. ماده 698 برای نشر اکاذیب سنتی مجازات حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه را پیش بینی کرده است، در حالی که ماده 18 قانون جرایم رایانه ای برای نشر اکاذیب در فضای مجازی، حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد و پنجاه میلیون ریال یا هر دو را در نظر گرفته است.
• قابل گذشت بودن یا نبودن: یکی از مهم ترین تفاوت ها این است که جرم نشر اکاذیب سنتی (ماده 698) یک جرم قابل گذشت محسوب می شود؛ به این معنا که تعقیب و رسیدگی به آن منوط به شکایت شاکی خصوصی است و با گذشت شاکی، رسیدگی متوقف می شود. اما نشر اکاذیب در فضای مجازی (ماده 18) به دلیل ماهیت عمومی تر و تأثیر گسترده تر در جامعه، طبق نظر اکثریت حقوقدانان و رویه قضایی، جرمی غیرقابل گذشت تلقی می شود.

مصادیق و نمونه های کاربردی نشر اکاذیب

نشر اکاذیب می تواند در قالب ها و بسترهای مختلفی رخ دهد. درک مصادیق رایج این جرم، به قربانیان کمک می کند تا بهتر بتوانند جرم را تشخیص داده و مستندات لازم را جمع آوری کنند.

مصادیق نشر اکاذیب در فضای مجازی

با توجه به گستردگی استفاده از اینترنت و شبکه های اجتماعی، بخش قابل توجهی از جرایم نشر اکاذیب در این فضا اتفاق می افتد. برخی از مصادیق رایج عبارتند از:

• مبالغه و بزرگنمایی خبری: اگر یک رسانه یا کاربر در فضای مجازی، خبری را منتشر کند که عنوان آن به قدری مبالغه آمیز باشد که خلاف حقیقت اصلی باشد و موجب گمراهی مخاطب شود، می تواند مصداق نشر اکاذیب باشد. به عنوان مثال، انتشار خبری با عنوان کارخانه بزرگ X ورشکست شد در حالی که تنها با یک مشکل مالی کوچک مواجه بوده است.
• نشر اکاذیب از طریق پیامک (انبوه و خصوصی): ارسال پیامک هایی که حاوی اخبار دروغ یا انتساب اعمال خلاف حقیقت به اشخاص هستند، به ویژه اگر به قصد تشویش اذهان عمومی یا اضرار به دیگری باشد. مثلاً ارسال پیامک دروغین مبنی بر شیوع یک بیماری خطرناک در یک منطقه خاص یا انصراف یک نامزد انتخاباتی.
• نشر اکاذیب از طریق ایمیل: ارسال ایمیل هایی که حاوی اطلاعات غیرواقعی درباره یک شخص، شرکت یا رویداد خاص باشند، با همان مقاصد مجرمانه. مانند ایمیل کردن یک گزارش دروغین درباره فساد مالی یک مجموعه به چندین گیرنده.
• نشر کذب در شبکه های اجتماعی: انتشار اخبار دروغ، شایعات بی اساس یا انتساب اعمال خلاف حقیقت در پلتفرم هایی مانند تلگرام، واتساپ، اینستاگرام، توییتر و لینکدین. این شامل انتشار اسکرین شات های ساختگی، فوتوشاپ تصاویر، یا ارسال پیام های صوتی و تصویری جعلی به قصد آسیب رساندن به اعتبار یک فرد یا تشویش اذهان عمومی می شود. مثلاً خبر کشته شدن یک فرد سرشناس در حادثه ای دروغین یا انتساب یک اظهارنظر توهین آمیز به یک مقام رسمی که هرگز آن را بیان نکرده است.

مصادیق نشر اکاذیب سنتی

با وجود فراگیر شدن فضای مجازی، نشر اکاذیب سنتی همچنان در جامعه اتفاق می افتد و مصادیق خاص خود را دارد:

• انتشار اکاذیب از طریق اوراق چاپی، اعلامیه یا نشریات: توزیع شب نامه ها، بروشورهای چاپی حاوی اخبار دروغ، یا انتشار مقالاتی در نشریات که مطالب خلاف واقع را به قصد اضرار یا تشویش اذهان بیان می کنند.
• بیان مطالب کذب در نطق های عمومی یا جلسات: اظهار اخبار دروغ یا نسبت دادن اعمال خلاف حقیقت به افراد در سخنرانی های عمومی، مجامع صنفی یا جلسات رسمی، با همان قصد مجرمانه. به عنوان مثال، یک سخنران در یک گردهمایی عمومی به دروغ ادعا کند که فلان اداره دولتی درگیر فساد گسترده است، در حالی که مدرکی برای اثبات آن ندارد و هدفش صرفاً بدنام کردن آن نهاد باشد.

مراحل قانونی و مجازات ها

پس از درک ماهیت و انواع جرم نشر اکاذیب، آشنایی با فرآیند قانونی پیگیری آن و مجازات های پیش بینی شده در قانون، برای شاکیان و متهمان از اهمیت بالایی برخوردار است.

مجازات جرم نشر اکاذیب

مجازات های مربوط به نشر اکاذیب بسته به سنتی یا سایبری بودن آن و همچنین شرایط خاص پرونده، متفاوت است:

• مجازات ماده 698 قانون مجازات اسلامی (نشر اکاذیب سنتی): مرتکب به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم می شود. همچنین در صورت امکان، اعاده حیثیت نیز صورت خواهد گرفت.
• مجازات ماده 18 قانون جرایم رایانه ای (ماده 746 قانون مجازات اسلامی – نشر اکاذیب در فضای مجازی): مرتکب به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال تا یکصد و پنجاه میلیون ریال (۲ تا ۱۵ میلیون تومان) یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. در این نوع نیز، افزون بر مجازات های فوق، در صورت امکان، اعاده حیثیت از شاکی انجام می شود.

اعاده حیثیت به معنای بازگرداندن اعتبار و آبروی از دست رفته فردی است که مورد هتک حرمت یا اتهام ناروا قرار گرفته است. این امر می تواند از طریق انتشار یک تکذیبیه رسمی، عذرخواهی عمومی، یا حکم دادگاه برای جبران خسارت معنوی صورت گیرد. هدف اعاده حیثیت، زدودن آثار منفی و جبران آسیب های روحی و اجتماعی وارد شده به شاکی است.

مدارک لازم برای شکایت نشر اکاذیب

جمع آوری و ارائه مدارک مستند و کافی، نقش تعیین کننده ای در موفقیت پرونده نشر اکاذیب دارد. مهم ترین مدارک لازم عبارتند از:

• مدارک هویتی شاکی: کپی شناسنامه و کارت ملی.
• مستندات وقوع جرم:
  • در فضای مجازی: اسکرین شات های دارای تاریخ و زمان از صفحات وب، پست ها، پیام ها، کامنت ها و استوری های منتشر شده (بسیار مهم است که تاریخ و زمان به وضوح در اسکرین شات مشخص باشد). لینک مستقیم صفحات یا پروفایل ها، فایل های صوتی یا تصویری حاوی اکاذیب، پرینت پیامک ها یا ایمیل های حاوی مطالب کذب.
  • در حالت سنتی: اصل یا کپی اوراق چاپی یا خطی، نشریات، نامه ها، شکواییه ها یا گزارش های حاوی اکاذیب. ضبط صوت یا فیلم از نطق های عمومی در صورت موجود بودن.
• مدارک اثبات کننده کذب بودن مطلب (برای متهم): اگر شما متهم هستید، باید مدارکی ارائه دهید که نشان دهد مطالب منتشره کذب نبوده است.
• شهادت شهود: در صورت وجود افرادی که شاهد انتشار اکاذیب یا تأثیر آن بر شما بوده اند، شهادت آن ها می تواند به پرونده کمک کند.
• مدارک اثبات کننده اضرار (در صورت وجود): اگر به دلیل نشر اکاذیب، ضرر مادی یا معنوی متحمل شده اید (مثلاً کاهش درآمد، لغو قرارداد، آسیب های روحی با گواهی پزشک)، مدارک آن را نیز ارائه دهید.

نکته مهم: در جرایم سایبری، حفظ اصل دلایل دیجیتالی (مثلاً پیج اینستاگرام، کانال تلگرام، پیام واتساپ) اهمیت حیاتی دارد. حذف این اطلاعات توسط مرتکب می تواند روند اثبات جرم را با مشکل مواجه کند. بنابراین، علاوه بر اسکرین شات، سعی کنید اطلاعات را به نحوی ذخیره کنید که قابل بازیابی باشد و فوراً به مراجع قضایی مراجعه کنید تا با دستور قضایی از حذف آن ها جلوگیری شود.

نحوه اثبات نشر اکاذیب در دادگاه

اثبات نشر اکاذیب در دادگاه نیازمند ارائه شواهد و مدارک محکمه پسند است:

• نقش مستندات الکترونیکی و فیزیکی: همانطور که ذکر شد، تمامی اسکرین شات ها، پرینت ها، فایل های صوتی و تصویری و اوراق کتبی باید به دادگاه ارائه شوند.
• وظیفه کارشناس رسمی دادگستری در جرایم سایبری: در پرونده های مربوط به فضای مجازی، معمولاً دادسرا یا دادگاه، موضوع را به کارشناس رسمی دادگستری (در رشته کامپیوتر و فن آوری اطلاعات) ارجاع می دهد تا اصالت و صحت مدارک دیجیتالی، زمان انتشار، هویت منتشرکننده (در صورت امکان) و بستر انتشار را تأیید کند.
• اهمیت شهادت شهود: شهادت افرادی که مطالب کذب را شنیده یا دیده اند و می توانند بر قصد اضرار یا تشویش مرتکب شهادت دهند، می تواند بسیار مؤثر باشد.
• احراز سوءنیت: اثبات قصد اضرار یا تشویش، یکی از دشوارترین مراحل است. دادگاه با بررسی مجموع شواهد، نحوه انتشار، سابقه ارتباطات طرفین و ماهیت مطلب کذب، سعی در احراز این رکن معنوی دارد.

مهلت و نحوه پیگیری شکایت

یکی از سؤالات رایج این است که آیا جرم نشر اکاذیب دارای مهلت شکایت است؟ پاسخ بستگی به نوع جرم دارد:

• نشر اکاذیب سنتی (ماده 698): این جرم قابل گذشت است و شاکی می تواند تا یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت خود را مطرح کند. پس از این مدت، حق شکایت ساقط می شود.
• **نشر اکاذیب در فضای مجازی (ماده 18): این جرم غیرقابل گذشت محسوب می شود. بنابراین، هیچ مهلت خاصی برای طرح شکایت وجود ندارد و شاکی در هر زمان می تواند اقدام کند.

مراحل کلی پس از ثبت شکواییه:

1. ثبت شکواییه: شکواییه از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به دادسرای صالح (دادسرای عمومی و انقلاب یا دادسرای جرایم رایانه ای) ارجاع می شود.
2. تحقیقات مقدماتی: دادیار یا بازپرس در دادسرا، تحقیقات لازم را انجام می دهد. این شامل جمع آوری ادله، احضار طرفین، استعلام از مراجع مربوطه (مثلاً پلیس فتا در جرایم سایبری) و ارجاع به کارشناسی است.
3. صدور قرار: پس از اتمام تحقیقات، قرار نهایی صادر می شود. این قرار می تواند «قرار جلب به دادرسی» (اگر وقوع جرم و انتساب آن به متهم محرز باشد)، «قرار منع تعقیب» (اگر دلیل کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد) یا «قرار موقوفی تعقیب» (در صورت فوت متهم، گذشت شاکی در جرایم قابل گذشت و غیره) باشد.
4. ارجاع به دادگاه: در صورت صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادگاه کیفری دو ارجاع می شود تا جلسه رسیدگی تشکیل و حکم مقتضی صادر گردد.

تنظیم شکواییه و دفاعیه (نمونه ها و راهنمایی)

تهیه شکواییه دقیق و مستند و یا لایحه دفاعیه قوی، از مهم ترین گام ها در پرونده های نشر اکاذیب است. در این بخش، به راهنمایی های لازم و نمونه های کاربردی می پردازیم.

راهنمای گام به گام تنظیم شکواییه نشر اکاذیب

برای تنظیم یک شکواییه مؤثر، باید اطلاعات زیر به دقت درج شوند:

1. مشخصات شاکی: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، آدرس دقیق، شماره تلفن.
2. مشخصات مشتکی عنه (متهم): نام، نام خانوادگی (در صورت اطلاع)، آدرس دقیق (در صورت اطلاع)، شماره تلفن (در صورت اطلاع) و هرگونه اطلاعات شناسایی دیگر (مثلاً نام کاربری در شبکه های اجتماعی). اگر اطلاعات کامل در دست نیست، با ذکر مجهول المکان یا نامعلوم شکایت را ثبت کنید.
3. موضوع شکایت: به صراحت ذکر شود نشر اکاذیب (سنتی/در فضای مجازی) با قصد اضرار/تشویش اذهان عمومی.
4. شرح دقیق واقعه: این بخش قلب شکواییه است. باید به صورت کامل و مستند توضیح دهید که چه اتفاقی افتاده است.
   • زمان و مکان: تاریخ دقیق وقوع جرم (یا بازه زمانی) و بستر آن (مثلاً کانال تلگرام، وب سایت، نطق عمومی در تاریخ فلان).
   • نحوه ارتکاب: توضیح دهید که چگونه اکاذیب منتشر شده اند (مثلاً متهم در تاریخ … در کانال تلگرامی خود مطلبی را با محتوای … منتشر نموده است).
   • دلایل و مستندات: اشاره به مدارک پیوست شده (مثلاً تصویر اسکرین شات از مطلب منتشر شده در پیوست شماره 1 می باشد).
   • ذکر قصد اضرار یا تشویش: به صراحت بیان کنید که عمل متهم به قصد آسیب رساندن به شما یا تشویش اذهان بوده است.
5. خواسته ها: به وضوح بیان کنید که چه تقاضایی از دادگاه دارید (مثلاً تقاضای تعقیب کیفری و مجازات نامبرده و همچنین اعاده حیثیت مورد استدعاست).
6. لیست مدارک و منضمات: فهرست کاملی از تمامی اسناد و مدارکی که به شکواییه پیوست کرده اید.

نمونه شکواییه نشر اکاذیب (فرم جامع و راهنمایی)

در ادامه، دو نمونه شکواییه برای نشر اکاذیب سنتی و در فضای مجازی ارائه شده است. توجه داشته باشید که این ها صرفاً فرم های نمونه هستند و باید با جزئیات پرونده شما تطبیق داده شوند. برای تنظیم شکواییه نهایی، مشورت با وکیل نشر اکاذیب توصیه می شود.

نمونه شکواییه برای نشر اکاذیب سنتی

بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

موضوع: شکایت کیفری دایر بر نشر اکاذیب (ماده 698 قانون مجازات اسلامی)

مشخصات شاکی:
نام: [نام شاکی]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی شاکی]
نام پدر: [نام پدر شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه شاکی]
آدرس: [آدرس دقیق شاکی]
شماره تماس: [شماره تماس شاکی]

مشخصات مشتکی عنه:
نام: [نام مشتکی عنه]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی مشتکی عنه]
نام پدر: [نام پدر مشتکی عنه]
آدرس: [آدرس دقیق مشتکی عنه / مجهول المکان]
شماره تماس: [شماره تماس مشتکی عنه / نامعلوم]

شرح شکایت:
احتراماً به استحضار عالی می رساند:
اینجانب [نام شاکی] با مشتکی عنه آقای/خانم [نام مشتکی عنه] به علت موضوع [خلاصه ای از علت اختلاف یا عدم ارتباط پیشین] دچار اختلافاتی بودیم/نبودیم. متاسفانه مشارالیه به تاریخ [تاریخ دقیق] در [محل دقیق وقوع جرم، مثلاً جلسه عمومی، توزیع در محله فلان، یا ارسال نامه] با انتشار [نحوه انتشار، مثلاً اوراق چاپی/خطی با عنوان گزارش محرمانه] یا [بیان شفاهی در جمع] اقدام به اظهار/انتساب مطالبی کذب و خلاف واقع نمودند که شامل [شرح دقیق مطالب کذب] بوده است.
ایشان با این عمل و با قصد اضرار به اینجانب و تشویش اذهان عمومی/افراد حاضر/مقامات رسمی، به حیثیت و آبروی اینجانب لطمه شدیدی وارد کرده اند. شایان ذکر است که افراد [تعداد/نام شهود در صورت وجود] نیز در هنگام ارتکاب این اعمال توسط مشتکی عنه شاهد بوده اند. دلایل و مدارک موید این ادعا شامل [ذکر مدارک پیوستی، مثلاً اصل نامه ارسالی، کپی اوراق چاپی، شهادت شهود و...] می باشد که جهت مزید استحضار تقدیم می گردد.

خواسته ها:
لذا با عنایت به مطالب معنونه، مستنداً به ماده 698 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) و با تقدیم این شکواییه، تقاضای رسیدگی، تعقیب کیفری و مجازات نامبرده و همچنین اعاده حیثیت از اینجانب را از محضر عالی مستدعی می باشم.

با تجدید احترام
امضاء شاکی/وکیل شاکی
تاریخ: [تاریخ]

نمونه شکواییه برای نشر اکاذیب در فضای مجازی

بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای جرایم رایانه ای/عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

موضوع: شکایت کیفری دایر بر نشر اکاذیب در فضای مجازی (ماده 18 قانون جرایم رایانه ای / ماده 746 قانون مجازات اسلامی)

مشخصات شاکی:
نام: [نام شاکی]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی شاکی]
نام پدر: [نام پدر شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه شاکی]
آدرس: [آدرس دقیق شاکی]
شماره تماس: [شماره تماس شاکی]

مشخصات مشتکی عنه:
نام: [نام مشتکی عنه]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی مشتکی عنه]
نام پدر: [نام پدر مشتکی عنه]
آدرس: [آدرس دقیق مشتکی عنه / مجهول المکان]
نام کاربری در فضای مجازی: [نام کاربری مشتکی عنه در پلتفرم مربوطه، مثلاً @ID_Telegram]
لینک پروفایل/صفحه: [لینک مستقیم پروفایل یا صفحه در صورت امکان]

شرح شکایت:
احتراماً به استحضار عالی می رساند:
اینجانب [نام شاکی] به اطلاع می رسانم که آقای/خانم [نام مشتکی عنه]، در تاریخ [تاریخ دقیق] و ساعت [ساعت دقیق] از طریق [نام پلتفرم، مثلاً کانال تلگرامی خود به آدرس ... یا صفحه اینستاگرام خود با نام کاربری ...]، اقدام به انتشار مطالب/اخبار کذب و خلاف واقعی نموده اند.
محتوای دقیق این اکاذیب شامل [شرح دقیق مطالب کذب و انتساب های دروغین] می باشد. این عمل مشتکی عنه با قصد اضرار به حیثیت و آبروی اینجانب / تشویش اذهان عمومی/ مقامات رسمی صورت گرفته و موجب [شرح آسیب وارد شده، مثلاً بدنامی اینجانب در بین همکاران یا ایجاد نگرانی عمومی] شده است.
مدارک و مستندات وقوع این جرم از جمله اسکرین شات های مربوطه (با ذکر تاریخ و زمان انتشار)، لینک مستقیم مطلب منتشر شده و سایر شواهد، به پیوست این شکواییه تقدیم حضور محترم می گردد.

خواسته ها:
لذا با عنایت به مطالب معنونه و مستنداً به ماده 18 قانون جرایم رایانه ای (ماده 746 قانون مجازات اسلامی)، تقاضای تعقیب کیفری و مجازات قانونی نامبرده و همچنین اعاده حیثیت از اینجانب را از محضر عالی مستدعی می باشم.

با تجدید احترام
امضاء شاکی/وکیل شاکی
تاریخ: [تاریخ]

راهنمای تنظیم لایحه دفاعیه جرم نشر اکاذیب

اگر شما متهم به جرم نشر اکاذیب هستید، تنظیم یک لایحه دفاعیه قوی و مستند می تواند تأثیر بسزایی در نتیجه پرونده داشته باشد. نکات کلیدی برای تنظیم لایحه دفاعیه عبارتند از:

1. اثبات عدم کذب بودن مطالب: سعی کنید با ارائه مدارک، اسناد، شهادت شهود یا هرگونه دلیل معتبر، ثابت کنید که مطالب منتشر شده یا منتسب شده، کذب نبوده و دارای پایه و اساس واقعی بوده است.
2. اثبات عدم سوءنیت: این یکی از مهم ترین دفاعیات است. باید ثابت کنید که قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی را نداشته اید. ممکن است قصد شما صرفاً اطلاع رسانی، انتقاد، یا ابراز عقیده بوده باشد و نه آسیب رساندن.
3. ماهیت انتقادی یا اطلاع رسانی: اگر مطالب شما جنبه انتقادی مشروع، آگاهی بخش یا تحلیل اجتماعی داشته، بر این موضوع تأکید کنید که هدف، انجام وظیفه اجتماعی یا رسانه ای بوده و نه سوءقصد.
4. عدم تحقق ضرر یا قابلیت اضرار: اگرچه قانون گذار عدم وقوع ضرر را شرط تحقق جرم ندانسته است، اما در برخی موارد می توان استدلال کرد که مطالب منتشر شده به قدری بی اهمیت بوده که قابلیت اضرار یا تشویش اذهان را نداشته است.
5. استناد به اصل برائت: در تمامی مراحل دادرسی، متهم از حق برائت برخوردار است و بار اثبات جرم بر عهده شاکی و دادسرا است. اگر شاکی نتواند ارکان جرم، به ویژه سوءنیت خاص را اثبات کند، اصل برائت به نفع متهم خواهد بود.
6. عدم انتساب مستقیم: اگر مطالب به صورت نقل قول یا به گونه ای بوده که انتساب مستقیم به شما قابل اثبات نیست، به این نکته اشاره کنید.

نمونه لایحه دفاعیه جرم نشر اکاذیب

بسمه تعالی
ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه کیفری دو شهرستان [نام شهرستان]

موضوع: لایحه دفاعیه در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده] دایر بر نشر اکاذیب

مشخصات متهم:
نام: [نام متهم]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی متهم]
نام پدر: [نام پدر متهم]
کد ملی: [کد ملی متهم]
آدرس: [آدرس دقیق متهم]
شماره تماس: [شماره تماس متهم]

مشخصات شاکی:
نام: [نام شاکی]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی شاکی]

شرح دفاعیات:
با احترام، اینجانب [نام متهم/وکیل متهم] به وکالت از آقای/خانم [نام متهم] در برابر شکایت شاکی محترم آقای/خانم [نام شاکی] و کیفرخواست صادر شده از سوی دادستان محترم شهرستان [نام شهرستان]، به تاریخ رسیدگی [تاریخ رسیدگی]، موضوع کلاسه پرونده فوق الذکر، دایر بر نشر اکاذیب، خاطر عالی را مستحضر می دارد که شکایت مطروحه و کیفرخواست صادره به دلایل و مستندات ذیل فاقد اعتبار قانونی بوده و شایسته رد و صدور حکم برائت موکل می باشد:

1.  عدم احراز رکن کذب بودن مطلب:
    [در این بخش، به طور مفصل توضیح دهید که چرا مطالب منتشر شده کذب نبوده است. مدارک و شواهد (مثلاً گزارشات رسمی، شهادت شهود، اسناد مالی، شواهد عینی، نقل قول از منابع معتبر) را ارائه دهید که صحت یا عدم کذب بودن مطالب را تأیید کند. مثلاً: مطالب منتشر شده صرفاً انعکاس واقعیات موجود بوده و مستند به گزارشات رسمی [نام مرجع] به شماره [شماره گزارش] می باشد که به پیوست تقدیم می گردد. یا در تاریخ [تاریخ] و پیش از انتشار مطلب، شاکی [نام شاکی] خود اقدام به اظهار موضوع [مطلب مورد اتهام] در جمع [نام جمع] نموده بود که شهادت [نام شهود] موید این امر است.]

2.  عدم احراز سوءنیت خاص (قصد اضرار یا تشویش):
    [در این قسمت، استدلال کنید که موکل هیچ قصد سوئی برای اضرار یا تشویش نداشته است. هدف از انتشار مطلب را توضیح دهید (مثلاً اطلاع رسانی، انتقاد سازنده، بیان دغدغه های عمومی، شفاف سازی). مثلاً: هدف موکل از انتشار مطلب، صرفاً آگاهی بخشی به افکار عمومی در خصوص [موضوع] بوده و هیچ گونه قصد اضرار به شاکی یا تشویش اذهان عمومی در کار نبوده است. ماهیت مطلب نیز از نوع انتقادی و در راستای [بیان هدف، مثلاً اصلاح امور، مطالبه گری] بوده است.]

3.  عدم قابلیت اضرار یا تشویش اذهان:
    [اگر مطلب منتشر شده به قدری بی اهمیت یا کلی بوده که عرفاً نمی توانسته منجر به ضرر یا تشویش جدی شود، به این نکته اشاره کنید. مثلاً: مطالب منتشر شده، به دلیل ماهیت کلی و عدم انتساب صریح به شخص خاصی، فاقد قابلیت اضرار یا تشویش اذهان عمومی در مقیاس جرمی است.]

4.  ماهیت انتقادی یا اطلاع رسانی بودن مطالب:
    [تاکید کنید که اظهارات در چهارچوب آزادی بیان و با هدف مشروع صورت گرفته است. مثلاً: موکل در چهارچوب اصول آزادی بیان و با رعایت احترام، صرفاً به بیان انتقادی از [نام سازمان/شخص] پرداخته است که این امر در جهت شفافیت و نظارت عمومی بوده و نباید به عنوان نشر اکاذیب تلقی شود.]

5.  اصل برائت:
    نهایتاً با عنایت به عدم وجود دلایل کافی و مستند برای اثبات ارکان جرم نشر اکاذیب و با توجه به حاکمیت اصل برائت در امور کیفری، هرگونه شک و تردید باید به نفع متهم تفسیر گردد.

بناء علی هذا و به استناد اصل برائت و مواد قانونی مرتبط [ذکر مواد قانونی در صورت لزوم] و لزوم تفسیر قانون در امور کیفری به نفع متهم، رسیدگی و صدور حکم برائت موکل از محضر دادگاه مورد استدعاست.

با تشکر و تجدید احترام
امضاء متهم/وکیل متهم
تاریخ: [تاریخ]

نمونه رای نشر اکاذیب در فضای مجازی و سنتی

برای درک بهتر نحوه رسیدگی دادگاه ها به پرونده های نشر اکاذیب، در ادامه یک نمونه رای (یا خلاصه ای از استدلالات یک رای واقعی/فرضی) ارائه می شود. این نمونه ها صرفاً برای آشنایی هستند و هر پرونده با توجه به شرایط خاص خود مورد بررسی قرار می گیرد.

نمونه رای منع تعقیب نشر اکاذیب در فضای مجازی (استدلالات دادگاه)

بسمه تعالی
دادنامه شماره: [شماره دادنامه]
کلاسه پرونده: [کلاسه پرونده]
مرجع رسیدگی: دادیاری محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]

خلاصه پرونده:
در خصوص شکایت دانشگاه [نام دانشگاه] با نمایندگی آقای [نام نماینده] علیه آقای [نام مشتکی عنه] دایر بر نشر اکاذیب به وسیله سامانه های رایانه ای، بدین شرح که شاکی اعلام داشته مشتکی عنه با انتشار متنی در گروه واتس آپ اقدام به نشر اکاذیب و تشویش اذهان عمومی نسبت به مجموعه و مسئولین و پرسنل معاونت [نام معاونت] دانشگاه [نام دانشگاه] نموده است.
مشتکی عنه در دفاع از خویش بیان داشته که مطلب منتشر شده از طرف تعدادی از کارکنان مجموعه در انتقاد از شیوه مدیریت و برخورد مدیران حوزه [نام حوزه] دانشگاه در شرایط شیوع بیماری کرونا به دست ایشان رسیده است و ایشان متن مربوطه را در گروه واتس اپی که ساختار گروه بررسی مسائل و مشکلات شهرستان بوده و اعضای آن مدیران شهرستان [نام شهرستان] و فعالین اجتماعی می باشند، ارسال نموده اند.

رای دادگاه (دادیار):
این دادیاری، ضمن موجه دانستن دفاعیات وکیل محترم مشتکی عنه و نظر به تحقیقات صورت گرفته و بررسی محتویات و مضمون متن منتشر شده؛
با توجه به اینکه بزه نشر اکاذیب مستلزم احراز سوءنیت خاص مرتکب (قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی) می باشد و با بررسی محتویات و مضمون متن منتشر شده، علیرغم اینکه در کیفیت و شیوه مطالب بیان شده ایراداتی مشهود است، لکن به نظر می رسد که متن مورد اشاره جنبه انتقادی داشته و قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی که از ارکان بزه نشر اکاذیب رایانه ای می باشد، در رفتار موصوف محرز نگردیده است.
فلذا با توجه به مجموع اوراق و محتویات پرونده و مراتب توصیفی بالا و نظر به حاکمیت اصل برائت به لحاظ عدم احراز تحقق ارکان بزه نشر اکاذیب و عدم انطباق رفتار انتسابی با سایر عناوین جزایی، مستنداً به ماده 265 قانون آیین دادرسی کیفری، قرار منع تعقیب نامبرده صادر و اعلام می گردد.
این قرار پس از اعلام موافقت دادستان محترم دادسرای عمومی و انقلاب [نام شهرستان]، مستنداً به ماده 270 قانون آیین دادرسی کیفری ظرف مهلت ده روز از تاریخ ابلاغ، قابل اعتراض از ناحیه شاکی در دادگاه کیفری دو [نام شهرستان] است.

این نمونه نشان می دهد که در پرونده های نشر اکاذیب، صرف انتشار مطالب کذب کافی نیست و دادگاه به دنبال احراز قصد اضرار یا تشویش اذهان نیز هست. اگر مطالب در چهارچوب انتقاد مشروع و بدون سوءنیت خاص باشد، ممکن است منجر به صدور قرار منع تعقیب شود.

نتیجه گیری

جرم نشر اکاذیب، چه در بستر سنتی و چه در فضای مجازی، یکی از چالش های مهم حقوقی در جامعه امروز است. از یک سو، افراد باید بتوانند از حیثیت و آبروی خود در برابر دروغ پردازی ها دفاع کنند و از سوی دیگر، باید مرز بین بیان آزادانه عقاید، انتقاد و انتشار اطلاعات واقعی با نشر اکاذیب مشخص شود. شناخت دقیق ارکان این جرم، تفاوت های آن با جرایم مشابه مانند افترا، و آگاهی از مراحل قانونی و مجازات های مربوطه، برای هر شهروندی حیاتی است.

این راهنمای جامع تلاش کرد تا ابعاد مختلف نشر اکاذیب را به شکلی دقیق و قابل فهم برای عموم تشریح کند و نمونه های کاربردی از شکواییه و لایحه دفاعیه را ارائه دهد. با این حال، پرونده های حقوقی، به ویژه در زمینه جرایم سایبری که پیچیدگی های فنی خود را دارند، نیازمند دانش و تجربه تخصصی هستند. مشاوره حقوقی نشر اکاذیب با یک وکیل متخصص، می تواند شانس موفقیت شما در پرونده را به میزان قابل توجهی افزایش دهد و از اشتباهات احتمالی در مسیر دادرسی جلوگیری کند. همیشه به یاد داشته باشید که جمع آوری مستندات قوی و به موقع، به ویژه در فضای مجازی، اولین و مهم ترین گام برای احقاق حق شماست.