لایحه برای ندادن نفقه

در مواجهه با دعاوی مطالبه نفقه، چه از سوی همسر و چه فرزندان، آگاهی از حقوق و راهکارهای قانونی برای دفاع از خود و اثبات عدم تکلیف به پرداخت نفقه یا تعدیل میزان آن، امری حیاتی است. در این مقاله به طور جامع و فنی به بررسی ابعاد مختلف لایحه برای ندادن نفقه پرداخته و راهنمایی عملی برای دفاع حقوقی در این پرونده ها ارائه می شود.

در نظام حقوقی ایران، مبحث نفقه از جمله چالش برانگیزترین مسائل در دعاوی خانواده به شمار می رود. بسیاری از افراد، به ویژه مردان، با طرح دعوای مطالبه نفقه از سوی همسر یا فرزندان خود مواجه می شوند و نیاز به شناخت دقیق راه های قانونی دفاع از خود دارند. هدف از این مقاله، ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی است که به شما کمک کند تا با آگاهی کامل در پرونده های نفقه عمل کرده و شانس موفقیت خود را در دادگاه افزایش دهید. این محتوا به تفکیک نفقه زوجه (همسر) و نفقه فرزندان پرداخته و استراتژی های دفاعی هر یک را با جزئیات قانونی و عملی شرح می دهد. همچنین، با ارائه نمونه لوایح دفاعی، تلاش شده است تا مسیر قانونی برای شما هموارتر گردد. شناخت تفاوت های ماهوی نفقه زوجه و نفقه اقارب (از جمله فرزندان) در این مسیر از اهمیت بالایی برخوردار است.

مفهوم نفقه در قانون ایران: مبانی و اقسام

نفقه در معنای حقوقی، به تمامی نیازهای مادی و معنوی اطلاق می شود که شخص مکلف به تأمین آن برای دیگری است. این تکلیف در قانون مدنی ایران به تفصیل بیان شده و شامل دو دسته اصلی نفقه زوجه و نفقه اقارب می شود که هر یک شرایط و احکام خاص خود را دارد. شناخت دقیق این تعاریف، اساس هرگونه دفاع حقوقی در پرونده های نفقه است.

تعریف قانونی نفقه زوجه

ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی نفقه زوجه را این گونه تعریف می کند: نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقص عضو یا بیماری. بر این اساس، نفقه زوجه نه تنها شامل خوراک و پوشاک، بلکه مسکن متناسب، لوازم منزل و هزینه های ضروری دیگر زندگی مشترک نیز می گردد. این تکلیف به محض وقوع عقد دائم و حتی بدون وقوع رابطه زناشویی آغاز می شود و منوط به تمکین زن است.

تعریف نفقه اقارب

نفقه اقارب که شامل نفقه فرزندان، پدر، مادر و اجداد می شود، در مواد ۱۱۹۹ و ۱۲۰۴ قانون مدنی تعریف شده است. ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی مقرر می دارد: نفقه اولاد بر عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق، به عهده اجداد پدری است با رعایت الاقرب فالاقرب؛ در صورت نبودن پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت آنها به انفاق، به عهده مادر است. نفقه اقارب برخلاف نفقه زوجه، مشروط به سه شرط اصلی است: تمکن مالی منفق (پرداخت کننده نفقه)، عدم تمکن مالی منفق علیه (دریافت کننده نفقه) و نیاز دریافت کننده به نفقه.

انواع نفقه و تفاوت های حقوقی آنها

نفقه بر اساس زمان مطالبه به سه دسته نفقه گذشته، حال و آینده تقسیم می شود که تفاوت های حقوقی مهمی دارند:

1. نفقه گذشته (معوقه): این نفقه مربوط به ایام سپری شده ای است که شخص مستحق نفقه بوده و آن را دریافت نکرده است. ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی صراحتاً بیان می کند که زوجه می تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوا نماید و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتاز بوده. اما در مورد نفقه اقارب (از جمله فرزندان)، نفقه گذشته قابل مطالبه نیست و فقط نفقه از زمان اقامه دعوا یا تعیین آن از سوی دادگاه قابل مطالبه است.
2. نفقه حال (جاری): این نفقه مربوط به زمانی است که دعوای مطالبه نفقه در جریان رسیدگی است و تا زمان صدور حکم و یا تا زمان رفع موجبات نفقه، پرداخت آن ادامه می یابد.
3. نفقه آینده (آتیه): نفقه آینده به نفقه پس از صدور حکم دادگاه و برای ماه های آتی اطلاق می شود. مطالبه نفقه آینده اقارب در ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی تجویز شده است، اما در خصوص نفقه آینده زوجه، معمولاً دادگاه ها حکم کلی برای پرداخت در آینده صادر نمی کنند و نفقه به صورت ماهانه یا دوره ای و با درخواست مجدد در صورت عدم پرداخت، تعیین می شود.

شرایط کلی وجوب پرداخت نفقه، تمکن مالی منفق و نیاز منفق علیه است، با این تفاوت که در نفقه زوجه، نیاز مالی زن شرط نیست و صرف وجود رابطه زوجیت (در عقد دائم) و تمکین زن کافی است.

لایحه دفاعیه نفقه زوجه: موارد عدم الزام به پرداخت و استراتژی های دفاعی شوهر

زمانی که دعوای مطالبه نفقه زوجه مطرح می شود، شوهر می تواند با تکیه بر دلایل قانونی، از خود دفاع کرده و اثبات نماید که تکلیف به پرداخت نفقه ندارد یا میزان آن باید تعدیل شود. مهم ترین دلیل دفاعی در این پرونده ها، اثبات نشوز و عدم تمکین همسر است.

نشوز و عدم تمکین همسر

نشوز به معنای سرپیچی زن از وظایف زوجیت است. ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. عدم تمکین می تواند به دو صورت خاص و عام باشد:

• تمکین خاص: به انجام وظایف زناشویی و برقراری رابطه زوجیت اشاره دارد.
• تمکین عام: شامل سکونت در منزل مشترک تعیین شده توسط شوهر (مگر اینکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد، طبق ماده ۱۱۱۴ قانون مدنی)، حسن معاشرت، انجام امور منزل در حد متعارف و سایر وظایف زندگی مشترک است.

برای اثبات نشوز و عدم تمکین همسر، شوهر باید مراحل و ادله مشخصی را ارائه دهد. این مراحل شامل موارد زیر است:

1. ارسال اظهارنامه دعوت به تمکین: اولین گام، ارسال اظهارنامه رسمی به همسر با مضمون دعوت او به بازگشت به منزل مشترک و ایفای وظایف زوجیت است. این اظهارنامه باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارسال شده و تاریخ و جزئیات آن ثبت شود. آدرس درج شده برای ابلاغ، معمولاً آدرس منزل پدری زوجه است. ارسال اظهارنامه، بار اثبات ترک منزل و عدم تمکین را بر عهده زن قرار می دهد.
2. اقامه دعوای الزام به تمکین: در صورتی که زن پس از دریافت اظهارنامه به منزل مشترک بازنگردد یا به وظایف خود عمل نکند، شوهر می تواند دعوای الزام به تمکین را در دادگاه خانواده اقامه کند. این دعوا به دنبال صدور حکمی است که زن را ملزم به تمکین می کند.
3. اخذ حکم قطعی الزام به تمکین: پس از طی مراحل دادرسی، اگر دادگاه حکم به الزام به تمکین صادر و این حکم قطعی شود، به معنای اثبات نشوز زن است. این حکم می تواند به عنوان یک دلیل قاطع در پرونده مطالبه نفقه زوجه ارائه شود.
4. نحوه استفاده از شهادت شهود و سایر مدارک: شوهر می تواند برای اثبات عدم تمکین، علاوه بر اظهارنامه و حکم تمکین، از شهادت شهود (مانند همسایگان یا نزدیکان که از ترک منزل توسط زن آگاه هستند)، تصاویر، پیام های رد و بدل شده (در صورت دلالت بر عدم تمکین) و هرگونه مدرک دیگری که مؤید نشوز باشد، استفاده کند.

اثرات حکم عدم تمکین بر نفقه گذشته و آینده زوجه بسیار مهم است. با اثبات نشوز، زن از تاریخ نشوز (که معمولاً تاریخ ترک منزل یا ابلاغ اظهارنامه و حکم تمکین است) مستحق نفقه نخواهد بود. این امر نه تنها بر نفقه جاری و آینده تأثیر می گذارد، بلکه می تواند مطالبه نفقه گذشته را نیز تحت تأثیر قرار دهد، به ویژه اگر نشوز مربوط به گذشته نیز قابل اثبات باشد.

ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی صراحتاً بیان می کند: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. این ماده اساس دفاع در برابر مطالبه نفقه زوجه در صورت نشوز است.

سایر دلایل دفاعی

علاوه بر نشوز، دلایل دیگری نیز می تواند مبنای لایحه برای ندادن نفقه زوجه یا کاهش میزان آن قرار گیرد:

• اثبات پرداخت نفقه در گذشته: اگر شوهر در گذشته نفقه را پرداخت کرده باشد، می تواند با ارائه فیش های واریزی، رسیدهای کتبی، شهادت شهود یا حتی اقرار زن در مراحل دادرسی، این امر را ثابت کند. این مدارک به دادگاه نشان می دهند که زن در بازه زمانی مورد ادعا نفقه دریافت کرده است.
• اعتبار امر مختومه: در صورتی که قبلاً در خصوص نفقه زن برای همان بازه زمانی حکم قطعی صادر شده باشد (مثلاً حکم بر بی حقی زن در مطالبه نفقه)، این امر دارای اعتبار مختومه بوده و دعوای جدید برای همان موضوع پذیرفته نیست.
• موارد خاص: در برخی موارد خاص مانند فسخ نکاح، طلاق بائن (که در آن زن در ایام عده حق نفقه ندارد مگر در موارد خاص مانند بارداری)، یا فوت یکی از زوجین، تکلیف نفقه به پایان می رسد. اثبات این موارد نیز می تواند دفاع مؤثری باشد.
• عدم تمکن مالی شوهر: در مواردی که شوهر واقعاً قادر به پرداخت نفقه به میزان تعیین شده نیست، می تواند با ارائه مدارک مالی (مانند فیش حقوقی، لیست دارایی ها و بدهی ها، تعداد افراد تحت تکفل) از دادگاه تقاضای تعدیل یا کاهش میزان نفقه را داشته باشد. این امر اگرچه اصل تکلیف به پرداخت نفقه را ساقط نمی کند، اما می تواند در میزان آن تأثیرگذار باشد.

نمونه لایحه دفاعیه جامع در پرونده مطالبه نفقه زوجه

در اینجا یک نمونه لایحه دفاعیه جامع آورده شده که بر اساس یک سناریوی فرضی اما نزدیک به واقعیت تنظیم شده است. این لایحه تلاش می کند تا چندین دلیل دفاعی را پوشش دهد.

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه خانواده شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام؛

احتراماً به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی خوانده]، خوانده پرونده کلاسه [شماره کلاسه] با موضوع مطالبه نفقه گذشته و حال از جانب خواهان محترم خانم [نام و نام خانوادگی خواهان]، دفاعیات خود را به شرح ذیل در مهلت مقرر قانونی تقدیم آن مرجع محترم می نمایم.

خواهان محترم، خانم [نام خواهان]، به موجب دادخواستی، مطالبه نفقه خود را از تاریخ [تاریخ ابتدای مطالبه] تا تاریخ [تاریخ انتهای مطالبه] خواستار شده اند، اما دعوای ایشان به دلایل حقوقی و مستندات موجود، فاقد وجاهت قانونی است که به تفصیل ذیل اشاره می شود:

1. عدم تمکین و نشوز خواهان:

   همانطور که مستحضر هستید، وفق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. در پرونده حاضر، خواهان محترم از تاریخ [تاریخ ترک منزل یا شروع نشوز] منزل مشترک را ترک نموده و بدون دلیل موجه از تمکین خاص و عام نسبت به اینجانب خودداری کرده است.

   • ارسال اظهارنامه دعوت به تمکین: اینجانب در تاریخ [تاریخ ارسال اظهارنامه] با ارسال اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، خواهان را رسماً به بازگشت به زندگی مشترک و ادای وظایف زوجیت دعوت نمودم که با وجود ابلاغ قانونی، ایشان بدون عذر موجه از بازگشت خودداری کرده اند (تصویر برابر با اصل اظهارنامه و رسید ابلاغ پیوست لایحه می گردد).
   • صدور حکم الزام به تمکین: به دنبال عدم استجابت خواهان به دعوت اینجانب، دعوای الزام به تمکین در شعبه [شماره شعبه] دادگاه خانواده [نام شهرستان] مطرح و به موجب دادنامه شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه]، حکم قطعی بر الزام خواهان به تمکین صادر گردیده است. این حکم به صورت قطعی در تاریخ [تاریخ قطعیت حکم] ابلاغ شده و تاکنون نیز خواهان به آن عمل نکرده است (تصویر برابر با اصل دادنامه قطعی الزام به تمکین پیوست لایحه می گردد). این امر به وضوح دلالت بر نشوز خواهان از تاریخ صدور حکم و حتی قبل از آن دارد و بنابراین ایشان مستحق دریافت نفقه نیستند.
2. پرداخت نفقه در ایام زندگی مشترک:

   خواهان در بخشی از دادخواست خود ادعا نموده که در گذشته نیز نفقه دریافت نکرده است. این در حالی است که اینجانب در طول زندگی مشترک، همواره کلیه مایحتاج زندگی از قبیل مسکن، خوراک، پوشاک و هزینه های درمانی خواهان را تأمین نموده ام. ظهور بر این است که زن و شوهر در یک منزل زندگی می کردند و غذای آنان مشترک بوده و خوراک آن توسط زوج تهیه می شده است. (در صورت وجود مدرک واریزی یا اقرار زوجه، به آن اشاره شود). علاوه بر این، در تاریخ [تاریخ توافق یا گزارش اصلاحی] طی توافقی در شورای حل اختلاف، مبلغ [مبلغ] ریال بابت نفقه معوقه خواهان تا تاریخ [تاریخ] پرداخت گردیده است که فیش واریزی آن پیوست لایحه می باشد. این امر به روشنی نشان می دهد که مطالبه نفقه برای بازه زمانی قبل از نشوز و بعد از پرداخت های مذکور، فاقد مبنای قانونی است.

3. اعتبار امر مختومه و طرح دعوای متعدد:

   خواهان محترم پیش از این نیز با طرح دعوای مطالبه نفقه در شعبه [شماره شعبه] شورای حل اختلاف (پرونده کلاسه [شماره کلاسه])، برای بازه زمانی [ذکر بازه زمانی] خواستار نفقه بوده که پرونده مذکور با صدور قرار رد دعوا مختومه گردیده است. همچنین، گزارش اصلاحی شماره [شماره گزارش] مورخ [تاریخ گزارش] صادره از شعبه [شماره شعبه] شورای حل اختلاف، مبنی بر توافق طرفین بر پرداخت نفقه معوقه از تاریخ [تاریخ شروع] الی [تاریخ پایان] و پرداخت ماهانه مبلغ [مبلغ] ریال از تاریخ [تاریخ شروع ماهانه]، موید این مطلب است که اینجانب به تعهدات خود عمل کرده ام. با توجه به تبصره ماده ۱۰۹ قانون آیین دادرسی مدنی و قاعده اعتبار امر مختومه، طرح مجدد دعوا برای همان موضوع فاقد وجاهت است.

با توجه به موارد فوق الذکر و مستندات پیوستی، درخواست رسیدگی دقیق و صدور حکم شایسته مبنی بر رد دعوای خواهان محترم مورد استدعاست.

با احترام فراوان،

[نام و نام خانوادگی خوانده]

[امضا]

لایحه دفاعیه نفقه فرزند: شرایط عدم تکلیف به پرداخت و نحوه دفاع پدر

نفقه فرزندان یکی از تعهدات مهم والدین است که در قانون مدنی ایران به تفصیل به آن پرداخته شده است. با این حال، در برخی شرایط قانونی، پدر یا جد پدری می تواند از خود در برابر دعوای مطالبه نفقه فرزند دفاع کند و اثبات نماید که تکلیف به پرداخت نفقه ندارد یا میزان آن باید تعدیل شود.

شرایط وجوب نفقه فرزند

مواد ۱۱۹۹ و ۱۲۰۴ قانون مدنی شرایط اصلی وجوب پرداخت نفقه فرزند را تعیین می کنند:

1. تمکن مالی پدر یا جد پدری: برخلاف نفقه زوجه که تمکن مالی شوهر شرط اصلی نیست (مگر در بحث تعدیل نفقه)، در نفقه فرزندان، توانایی مالی منفق (پدر، جد پدری، مادر) شرط لازم است. اگر منفق تمکن مالی نداشته باشد و با پرداخت نفقه دچار مضیقه شود، تکلیف از او ساقط می گردد.
2. عدم تمکن مالی فرزند: فرزند باید فاقد توانایی مالی برای تأمین معاش خود باشد. این شرط به ویژه برای فرزندان بالغ و رشید اهمیت پیدا می کند. اگر فرزند بتواند از طریق شغل یا دارایی خود، معاش خود را تأمین کند، حق مطالبه نفقه از والدین را نخواهد داشت.
3. نیاز فرزند به نفقه: فرزند باید به نفقه نیاز داشته باشد. این نیاز شامل خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه های تحصیلی و درمانی متناسب با شأن اوست.

موارد عدم الزام به پرداخت نفقه فرزند

دفاع در پرونده نفقه فرزند معمولاً بر پایه اثبات یکی از موارد زیر استوار است:

1. تمکن مالی فرزند:

   یکی از قوی ترین دلایل دفاعی، اثبات این است که فرزند بالغ و رشید، توانایی مالی برای تأمین معاش خود را دارد. این وضعیت می تواند به اشکال زیر محقق شود:

   • اشتغال به کار و داشتن درآمد: ارائه مدارکی مانند گواهی اشتغال به کار، فیش حقوقی، قرارداد کار یا هر سندی که نشان دهنده درآمد منظم فرزند باشد، می تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد.
   • داشتن دارایی: اگر فرزند دارای اموال منقول یا غیرمنقول (مانند حساب بانکی با موجودی قابل توجه، سهام، خودرو یا ملک) باشد که از محل آن بتواند هزینه های زندگی خود را تأمین کند، می توان عدم نیاز او به نفقه را اثبات کرد.
   • اشتغال به تحصیل در مقاطع بالا: در برخی موارد، اگر فرزند بالغ صرفاً به دلیل تحصیل در مقاطع بالاتر (مانند دکترا) از کار کردن خودداری کند و توانایی کار نیز داشته باشد، ممکن است دادگاه او را مستحق نفقه نداند، به ویژه اگر تحصیل او صرفاً برای افزایش رفاه باشد و نه رفع نیازهای اولیه. البته این مورد به تشخیص دادگاه و شرایط خاص پرونده بستگی دارد.
2. عدم استطاعت مالی منفق (پدر/جد پدری):

   اگر پدر یا جد پدری توانایی مالی کافی برای پرداخت نفقه را نداشته باشد و پرداخت نفقه او را در مضیقه قرار دهد، تکلیف از او ساقط می شود. برای اثبات این امر، می توان به موارد زیر استناد کرد:

   • بررسی درآمد و هزینه ها: ارائه فیش های حقوقی، گواهی اشتغال (در صورت درآمد پایین)، لیست بدهی ها (وام، اقساط)، اجاره نامه (در صورت مستأجر بودن) و سایر هزینه های زندگی (درمان، معیشت خود و سایر افراد تحت تکفل) می تواند عدم تمکن مالی را نشان دهد.
   • تعداد افراد تحت تکفل: اگر منفق تعداد زیادی فرزند یا همسر تحت تکفل داشته باشد و پرداخت نفقه به همه آنها او را با مشکل جدی مواجه کند، دادگاه ممکن است میزان نفقه را تعدیل یا در مواردی او را از پرداخت معاف کند.
3. عدم نیاز فرزند (در موارد خاص):

   در برخی شرایط نادر، ممکن است فرزند با وجود عدم تمکن مالی، نیاز به نفقه نداشته باشد. مثلاً اگر توسط شخص دیگری (غیر از مکلفین قانونی) تأمین معاش شود. البته این مورد کمتر پیش می آید و اثبات آن دشوارتر است.

تفاوت اساسی با نفقه زوجه

یک تفاوت بنیادین میان نفقه زوجه و نفقه اقارب این است که نفقه گذشته اقارب (از جمله فرزند) قابل مطالبه نیست. ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی صراحتاً بیان می دارد: ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند. این بدان معناست که فرزندان تنها از زمان طرح دعوا یا تاریخ تعیین شده توسط دادگاه برای آینده، می توانند نفقه خود را مطالبه کنند و نمی توانند برای سال ها یا ماه های گذشته درخواست نفقه بدهند. این موضوع در تنظیم لایحه دفاعیه نفقه فرزند از اهمیت بالایی برخوردار است.

نمونه لایحه دفاعیه در پرونده مطالبه نفقه فرزند

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه خانواده شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام؛

احتراماً اینجانب [نام و نام خانوادگی خوانده]، خوانده پرونده کلاسه [شماره کلاسه] با موضوع مطالبه نفقه فرزند از جانب خواهان محترم خانم [نام و نام خانوادگی خواهان] به نمایندگی از فرزند مشترک/فرزندان مشترک [نام فرزند/فرزندان]، دفاعیات خود را به شرح ذیل تقدیم آن مرجع محترم می نمایم.

با توجه به دادخواست خواهان محترم، مبنی بر مطالبه نفقه فرزند مشترک، [نام فرزند]، به استحضار می رساند که دعوای مطروحه به دلایل ذیل فاقد وجاهت قانونی بوده و تقاضای رد آن مورد استدعاست:

1. تمکن مالی فرزند و عدم نیاز به نفقه:

   فرزند مشترک، [نام فرزند]، در حال حاضر [سن فرزند] سال سن دارد و از سن بلوغ و رشد گذرانده است. ایشان در حال حاضر در شرکت [نام شرکت] با حقوق ماهیانه [مبلغ] میلیون تومان مشغول به کار می باشد و دارای درآمد ثابت و کافی برای تأمین معاش خود است. علاوه بر این، ایشان در محله [نام محله] یک ملک مسکونی را اجاره کرده و به طور مستقل زندگی می کند (مدارک مربوط به اشتغال و درآمد ایشان، مانند گواهی اشتغال به کار و فیش حقوقی/قرارداد کار پیوست لایحه می گردد).

   با عنایت به ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی که شرط وجوب نفقه اقارب را عدم تمکن مالی منفق علیه (دریافت کننده نفقه) می داند، و با توجه به اینکه فرزند مذکور دارای تمکن مالی کافی برای تأمین زندگی خود می باشد، لذا تکلیف پرداخت نفقه از اینجانب ساقط می گردد.

2. عدم استطاعت مالی اینجانب برای پرداخت نفقه:

   اینجانب کارمند بازنشسته [نام سازمان/نهاد] بوده و حقوق بازنشستگی ماهانه اینجانب مبلغ [مبلغ] تومان می باشد. علاوه بر این، دارای دو فرزند دیگر [سن فرزند اول] و [سن فرزند دوم] ساله تحت تکفل می باشم که تأمین مایحتاج زندگی و تحصیل آنان بر عهده اینجانب است. همچنین، اینجانب مستأجر بوده و ماهیانه مبلغ [مبلغ] تومان بابت اجاره مسکن پرداخت می کنم.

   با توجه به درآمد محدود و هزینه های بالای زندگی و تعداد افراد تحت تکفل، در صورت پرداخت نفقه به فرزند [نام فرزند]، اینجانب در مضیقه مالی شدید قرار خواهم گرفت و حتی در تأمین مایحتاج ضروری خود و سایر افراد تحت تکفل نیز با مشکل مواجه خواهم شد. طبق اصول کلی نفقه اقارب، تکلیف به پرداخت نفقه نباید موجب عسر و حرج منفق گردد. (مدارک مربوط به فیش حقوقی بازنشستگی، اجاره نامه و گواهی کفالت سایر فرزندان پیوست لایحه می گردد).

3. عدم مطالبه نفقه گذشته:

   مطابق ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی، نفقه اقارب صرفاً نسبت به آتیه قابل مطالبه است و نفقه گذشته قابل مطالبه نمی باشد. لذا، در صورتی که قسمتی از مطالبه خواهان مربوط به گذشته باشد، آن بخش از خواسته وجاهت قانونی ندارد.

با عنایت به مراتب فوق و مستندات ارائه شده، تقاضای صدور حکم شایسته مبنی بر رد دعوای خواهان محترم در خصوص مطالبه نفقه فرزند، مورد استدعاست.

با احترام فراوان،

[نام و نام خانوادگی خوانده]

[امضا]

اعتراض به نظریه کارشناسی نفقه: چگونه و چرا؟

در بسیاری از پرونده های نفقه، به ویژه پرونده هایی که تعیین میزان نفقه محل اختلاف است، دادگاه موضوع را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می دهد تا با بررسی اوضاع و احوال زندگی طرفین، میزان نفقه را تعیین کند. نظریه کارشناسی، مبنای اصلی صدور رأی دادگاه در خصوص میزان نفقه خواهد بود. با این حال، طرفین دعوا حق دارند به نظریه کارشناس اعتراض کنند.

نقش کارشناس دادگستری در تعیین میزان نفقه

کارشناس دادگستری پس از ارجاع پرونده از سوی دادگاه، با بررسی مدارک، شواهد و گاهی بازدید از محل زندگی و مصاحبه با طرفین، گزارشی جامع تهیه و میزان نفقه را بر اساس معیارها و نیازهای متعارف و متناسب با شأن و موقعیت اجتماعی شخص مستحق نفقه، همچنین وضعیت مالی منفق، برآورد و به دادگاه اعلام می کند.

دلایل موجه برای اعتراض به نظریه کارشناسی

اعتراض به نظریه کارشناسی باید بر مبنای دلایل مستدل و حقوقی باشد. برخی از دلایل موجه برای اعتراض شامل موارد زیر است:

• عدم توجه به وضعیت مالی منفق: اگر کارشناس بدون در نظر گرفتن دقیق درآمد، هزینه ها، بدهی ها و افراد تحت تکفل منفق، مبلغی را برای نفقه تعیین کرده باشد که پرداخت آن منفق را دچار عسر و حرج کند، این می تواند دلیلی برای اعتراض باشد.
• عدم رعایت نیازهای متعارف و شأن منفق علیه: در مواردی که کارشناس بدون توجه به شأن و جایگاه اجتماعی دریافت کننده نفقه، مبلغی بسیار کمتر یا بیشتر از حد متعارف تعیین کرده باشد، می توان اعتراض نمود. مثلاً نادیده گرفتن هزینه های تحصیل در صورت وجود نیاز یا عدم توجه به بیماری خاص.
• اشتباه در محاسبات یا استناد به اطلاعات نادرست: اگر کارشناس در محاسبات خود دچار اشتباه شده باشد یا به اطلاعات نادرست یا ناقصی استناد کرده باشد، طرفین می توانند با ارائه مدارک صحیح، به نظریه اعتراض کنند.
• تعیین نفقه بر خلاف اصول حقوقی: مثلاً تعیین نفقه گذشته برای فرزندان یا عدم توجه به نشوز زن در تعیین نفقه.

مراحل و مهلت قانونی اعتراض به نظریه کارشناس

ماده ۲۶۰ قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت بیان می دارد که طرفین دعوا می توانند ظرف یک هفته از تاریخ ابلاغ نظریه کارشناس، در دفتر دادگاه حاضر شده و به نظریه کارشناس اعتراض نمایند.

مراحل اعتراض به نظریه کارشناسی عبارتند از:

1. ابلاغ نظریه کارشناسی: نظریه کارشناس از طریق سامانه ابلاغ ثنا به طرفین دعوا ابلاغ می شود.
2. مهلت اعتراض: طرفین از تاریخ ابلاغ، هفت روز فرصت دارند تا اعتراض خود را کتباً و با ارائه دلایل مستند به دادگاه ارائه دهند.
3. تنظیم لایحه اعتراض: اعتراض باید در قالب یک لایحه حقوقی تنظیم و از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه ارسال شود. در این لایحه باید به صورت دقیق و مستدل، دلایل اعتراض به نظریه کارشناس بیان شود.
4. ارجاع به کارشناس دیگر یا هیئت کارشناسی: در صورت موجه بودن اعتراض، دادگاه می تواند موضوع را به کارشناس دیگر یا هیئت سه نفره کارشناسی ارجاع دهد.

نمونه لایحه اعتراض به نظریه کارشناسی نفقه (از سوی خوانده)

ریاست محترم شعبه [شماره شعبه] دادگاه خانواده شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام؛

احتراماً اینجانب [نام و نام خانوادگی خوانده]، خوانده پرونده کلاسه [شماره کلاسه] با موضوع مطالبه نفقه از جانب خواهان محترم خانم/آقای [نام و نام خانوادگی خواهان]، ضمن تشکر از زحمات کارشناس محترم دادگستری، اعتراض خود را نسبت به نظریه کارشناسی به شماره [شماره نظریه] مورخ [تاریخ نظریه] در مهلت قانونی یک هفته، به شرح ذیل تقدیم آن مرجع محترم می نمایم.

کارشناس محترم، با وجود بررسی های انجام شده، در تعیین میزان نفقه به نکات مهم و تأثیرگذار زیر بی توجه بوده که موجب تضییع حقوق اینجانب گردیده است:

1. عدم توجه به وضعیت مالی و استطاعت اینجانب (منفق):

   کارشناس محترم در گزارش خود، میزان نفقه را مبلغ [مبلغ تعیین شده توسط کارشناس] ریال تعیین نموده است. این در حالی است که ایشان به صورت کامل به وضعیت مالی و درآمد حقیقی اینجانب بی توجه بوده اند. اینجانب دارای شغل [نوع شغل] با درآمد ماهانه [مبلغ درآمد] ریال می باشم که علاوه بر آن، اقساط وام های بانکی به مبلغ [مبلغ اقساط] ریال و هزینه های درمانی خاص به مبلغ [مبلغ هزینه های درمانی] ریال (مدارک و گواهی پزشکی پیوست می گردد) نیز بر دوش اینجانب است. همچنین اینجانب تکفل [تعداد] نفر (مانند مادر بیمار/فرزند دیگر/همسر) را بر عهده دارم. پرداخت مبلغ تعیین شده از سوی کارشناس، با توجه به کسورات و هزینه های ثابت و متغیر اینجانب، مرا در مضیقه شدید مالی قرار خواهد داد و توان تأمین مایحتاج اولیه خود و سایر افراد تحت تکفل را از دست خواهم داد.

2. عدم توجه به نشوز و عدم تمکین زوجه (در صورت نفقه زوجه):

   کارشناس محترم در محاسبه نفقه زوجه، به حکم قطعی الزام به تمکین صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه خانواده [نام شهرستان] به شماره دادنامه [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] بی توجه بوده اند. این حکم که دلالت بر نشوز خواهان دارد، اساساً زن را از تاریخ [تاریخ نشوز] مستحق نفقه نمی داند. بنابراین، تعیین نفقه برای بازه زمانی پس از تاریخ نشوز، خلاف ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی و حکم قطعی دادگاه است.

3. عدم توجه به تمکن مالی فرزند (در صورت نفقه فرزند):

   کارشناس محترم در برآورد نفقه فرزند، به توانایی مالی فرزند مشترک، [نام فرزند]، بی توجه بوده اند. ایشان [سن فرزند] سال سن داشته و در شرکت [نام شرکت] مشغول به کار بوده و دارای درآمد ثابت ماهانه [مبلغ درآمد فرزند] ریال می باشد که برای تأمین معاش خود کافی است. بنابراین، با توجه به ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، فرزند مذکور مستحق دریافت نفقه نیست.

با عنایت به دلایل و مستندات ارائه شده و ایرادات وارده بر نظریه کارشناسی، تقاضای ارجاع امر به هیئت کارشناسی سه نفره جهت بررسی مجدد و تعیین دقیق نفقه بر اساس تمامی جوانب امر و مستندات موجود، مورد استدعاست.

با احترام فراوان،

[نام و نام خانوادگی خوانده]

[امضا]

قوانین و مقررات مرتبط با نفقه

شناخت مواد قانونی مربوط به نفقه، برای هرگونه دفاع حقوقی ضروری است. در اینجا به مهم ترین مواد قانونی اشاره می شود:

قانون مدنی

• ماده ۱۱۰۳: زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.
• ماده ۱۱۰۴: زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند.
• ماده ۱۱۰۵: در روابط زوجین ریاست خانواده از خصایص شوهر است.
• ماده ۱۱۰۶: در عقد دائم نفقه زن به عهده شوهر است.
• ماده ۱۱۰۷: نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقص عضو یا بیماری.
• ماده ۱۱۰۸: هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود. (مهم ترین ماده در دفاع از نفقه زوجه)
• ماده ۱۱۱۲: اگر در مدت یک سال از تاریخ قطع نفقه، زن به دادگاه رجوع نکند، حق او برای مطالبه نفقه همان سال ساقط می شود.
• ماده ۱۱۱۳: در عقد موقت، زن حق نفقه ندارد مگر اینکه در ضمن عقد شرط شده باشد.
• ماده ۱۱۱۴: زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.
• ماده ۱۱۹۹: نفقه اولاد بر عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق، به عهده اجداد پدری است با رعایت الاقرب فالاقرب؛ در صورت نبودن پدر و اجداد پدری یا عدم قدرت آنها به انفاق، به عهده مادر است.
• ماده ۱۲۰۳: در صورت تعدد واجب النفقه ها، اقربا مقدم بر زوجه نیستند و هر یک از زوج و زوجه باید به نسبت تمکن خود نفقه اقربای واجب النفقه خود را بدهد.
• ماده ۱۲۰۴: نفقه اقارب عبارت است از مسکن و البسه و غذا و اثاث البیت به قدر رفع حاجت با در نظر گرفتن درجه استطاعت منفق.
• ماده ۱۲۰۶: زوجه در هر حال می تواند برای نفقه زمان گذشته خود اقامه دعوا نماید و طلب او از بابت نفقه مزبور طلب ممتاز بوده و در صورت افلاس یا ورشکستگی شوهر، زن مقدم بر غرما خواهد بود ولی اقارب فقط نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند. (ماده کلیدی در تفاوت نفقه گذشته زوجه و اقارب)

قانون حمایت خانواده

• ماده ۵۳: هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.

  تبصره – امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است. (مهم ترین ماده در خصوص جرم ترک انفاق)

قانون آیین دادرسی مدنی

• ماده ۸۴: هرگاه خوانده ایراد کند که خواهان به جهات قانونی حق طرح دعوا را ندارد و … دادگاه قرار رد دعوا صادر می کند.
• ماده ۱۰۹: در صورتیکه خواهان حق مطالبه و یا خوانده دفاعی داشته باشد، می تواند ضمن لایحه یا در جلسه دادرسی به آن استناد کند.
• ماده ۲۶۰: طرفین دعوا می توانند ظرف یک هفته از تاریخ ابلاغ نظریه کارشناس، در دفتر دادگاه حاضر شده و به نظریه کارشناس اعتراض نمایند.

نتیجه گیری: دفاع آگاهانه، لازمه حفظ حقوق شماست

دعاوی نفقه، چه از سوی زوجه و چه از سوی فرزندان، از جمله پیچیده ترین و حساس ترین پرونده های حقوقی هستند که می توانند عواقب مالی و قانونی قابل توجهی برای طرفین در پی داشته باشند. همانطور که در این مقاله به تفصیل شرح داده شد، آگاهی از مبانی قانونی نفقه، انواع آن و تفاوت های ماهوی نفقه زوجه و اقارب، اساسی ترین گام در مسیر دفاع حقوقی است.

استراتژی های دفاعی در پرونده لایحه برای ندادن نفقه زوجه، عمدتاً بر محور اثبات نشوز و عدم تمکین زن می چرخد، در حالی که در نفقه فرزند، تمکن مالی خود فرزند و عدم استطاعت مالی منفق، دلایل اصلی دفاع را تشکیل می دهند. استفاده صحیح از اظهارنامه های قانونی، اقامه دعوای الزام به تمکین و جمع آوری مستندات متقن، نقش حیاتی در موفقیت این دعاوی ایفا می کند. همچنین، حق اعتراض به نظریه کارشناسی، فرصتی مهم برای تصحیح برآوردهای اشتباه و ارائه دلایل جدید به دادگاه است.

به خاطر داشته باشید که قوانین خانواده دارای جزئیات فراوانی هستند و هر پرونده، شرایط و پیچیدگی های خاص خود را دارد. بنابراین، پیش از هرگونه اقدام، مطالعه دقیق و مشورت با وکیل متخصص در امور خانواده که تجربه کافی در این زمینه دارد، می تواند شما را از تصمیمات نادرست و عواقب ناخواسته آن مصون بدارد و شانس موفقیت شما را در دادگاه به میزان چشمگیری افزایش دهد. دفاع آگاهانه و مستند، نه تنها حقوق شما را حفظ می کند، بلکه از طولانی شدن بی مورد فرآیند دادرسی و تحمیل هزینه های اضافی نیز جلوگیری خواهد کرد.